Image: Theme 'Peace and Violence' by Pancho

Zorakılıq: anlayış və nümunələr

Zorakılıq nədir?

Zorakılıq kompleks bir anlayışdır. Zorakılıq tez- tez yaralanma, zərər yetirmə, məhrumiyyət və ya ölümlə nəticələnə bilən qüvvə təhdidi və istifadəsi kimi başa düşülür. Fiziki, şifahi və ya psixoloji formada ola bilər. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) zorakılığa "ölüm, psixoloji ziyan və ya məhrum etmə ilə nəticələnən və ya nəticələnmə ehtimalı yüksək olan, özünə, başqa bir şəxs ə və ya bir qrupa və ya cəmiyyətə qarşı təhdid və ya faktiki olaraq fiziki qüvvənin və ya gücün qəsdən istifadəsi" kimi tərif verir. 1 Bu tərif qəsdən edilməni vurğulayır və güc əlaqələrindən yaranan hərəkətləri əhatə etmək üçün konsepsiyanı genişləndirir.

Hər il 8 milyon yüngül silah istehsal olunur.
Hər il planetdə hər bir insan üçün 2 güllə istehsal olunur.
Silahlı zorakılıq nəticə sində öldürülən 3 nəfərdən 2-si "sülh şəraitində" yaşayan ölkələrdə ölür.
Silahlı zorakılıq nəticəsində öldürülən hər kəs üçün 10 adam yaralanır.  www.controlarms.org

Zorakılığın geniş yayılmış anlayışı yalnız birbaşa "davranış" zorakılığını deyil, həmçinin tez-tez şüursuz olan struktur zorakılığı də əhatə edir. Struktur zorakılıq ədalətsiz və qeyri- bərabər sosial və iqtisadi strukturlardan yaranır və yoxsulluq və hər cür məhrumiyyətdə özünü göstərir.

Zorakılığın formaları bir çox formada təsnif edilə bilər. Belə təsnifatlardan biri aşağıdakılardan ibarətdir:

  • birbaşa zorakılıq, məsələn, müharibə, zorbalıq, məişət zorakılığı, təcrid etmək və ya işgəncə kimi fiziki və ya davranış zorakılığı
  • struktur zorakılıq, məsələn, yoxsulluq, əsas resurslar və hüquqlara çıxışdan məhrum edilmə; kasıb, gücsüz və təcrid olunmuşları istismar edən və təhqir edən təzyiqçi sistemlər
  • mədəni zorakılıq, məsələn, müəyyən insan şəxsiyyətləri və həyat tərzlərini dəyərsizləşdirmək və məhv etmək, cinsiyyətçilik, etnosentrizm, irqçilik və müstəmləkəçi ideologiyalar, təcavüz, hökmranlıq, ədalətsizlik və zülmü rasionallaşdıran əxlaqi istisnaların digər formaları

Sual: Yaşadığınız cəmiyyətdə birbaşa, struktur və / və ya mədəni zorakılıq var? Necə?

Bu gün insan hüquqlarının pozulması sabahkı münaqişələrin səbəbidir.
Mary Robinson.

Dünyada zorakılıq

Hər il dünyada 1.6 milyondan çox insan zorakılıq nətic əsində həyatını itirir. Zorakılıq nəticəsində ölən hər insanla yanaşı bir çox digər insanlar yaralanır və fiziki, cinsi, reproduktiv və psixi sağlamlıq problemlərindən şikayətlənir. Zorakılıq səhiyyə, hüquq-mühafizə və məhsuldarlıq sahəsində milli iqtisadiyyata zərbə vurur.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı2

Zorakılığın struktur və mədəni formaları, cəmiyyətlərdə təbii olaraq qəbul edilmə nöqtəsinə qədər d ərin şəkildə hopdurulur. Bu cür zorakılıq daha uzun müddət davam edir, nəticədə ya birbaşa şiddət kimi bənzər nəticələrə səb əb olur, ya da bə zi hallarda, məsələn, qurbanın cavab olaraq birbaşa zorakılığa əl atmasına gətirib çıxarır. Əlverişsiz bölgələrdə aşağı təhsil imkanları, əcnəbilər üçün əylənc ənin məhdud imkanları, müəyy ən iş sahə lərində zərərli iş şəraiti və s. insanların hüquq əldə etməsinə birbaşa təsir göstərən struktur və mədəni zorakılıq aktlarıdır. Lakin zorakılığın bu formaları nadir hallarda insan hüquqlarının pozulması kimi tanınır.

Dünyadakı müxtəlif zorakılıq növləri haqqında bəzi nümunələr aşağıdakılardır. Mövcud növlər təkcə bunlar deyil. Silahlı qarşıdurmaların təsirləri haqqında daha ətraflı məlumat Müharibə və Terrorizmdə və bu kitabın müxtəlif hissələrində tapıla bilər.

Hərbi xərclər, silah ticarəti və zorakılıq

Silah və yaraqların istehsalı və satışı, şübhəsiz ki, silah istehsalının iqtisadi, maliyyə və sosial ölçüləri baxımından sülh üçün ən böyük təhdidlərdən biridir. Silahların istehsalı və ixracı tez-tez iqtisadi baxımdan təşviq edilir, onun sülh və təhlük əsizliyə təsiri isə olduqca az nəzərə alınır. Dünya hərbi xərcləri daim artmaqdadır; 2014-cü ildə dünyada hərbi məqsədlərlə təxminən 1776 milyard avro xərclənmişdir. Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutunun verdiyi məlumat bazası 2014- cü ildə ABŞ-ı ən böyük hərbi sərfiyyatçı olaraq göstərir (610 milyard avro), bu siyahıda onu Çin (216 milyard avro) və sonra üç Avropa ölkəsi, Rusiya (84 milyard dollar), Birləşmiş Krallıq (60 milyard dollar) və Fransa (62 mlrd. Dollar) izləyir.

Beynəlxalq Sülh İnstitunun məlumatları (www.odi.org) göstərir ki, Minilliyin İnkişaf Məqsədlərinə nail olmaq üçün illik xərc təxminən 248 milyard dollardır, bu, qlobal hərbi xərclərin 20%-ni təşkil edir.

Sual: Yaşadığınız ölkənin silah istehsalı və alışı üçün illik xərci nə qədərdir?

The İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (OECD) hesab edir ki, hər il ən azı 740 min qadın, kişi, gənc və uşaqlar silahlı zorakılığa məruz qalır; bundan təsirlənənlərin əksəriyyəti yoxsulluqla yaşayır. Silahlı qarşıdurmalardan çox sayda ölüm meydana gəlməsinə baxmayaraq, silahlı qətllərin əksəriyyəti müharibələrdən kənarda baş verir. Bundan əlavə, çoxlu sayda insan silahlı zorakılığa məruz qalır və bunun nəticəsində uzun müddətli əzab çəkir. Beynəlxalq Amnistiya təşkilatının bildirdiyinə görə, təşkilat tərəfindən sənədləşdirilən insan hüquqlarının pozulması hallarının təxminən 60% -ində kiçik silah və yüngül silahlardan istifad edilmişdir.4

Silah ticarətinə nəzarət
Control Arms silah və döyüş sursatının köçürülməsini dayandıra biləcək beynəlxalq hüquqi bağlayıcı bir müqavilə üçün mübarizə aparan qlobal bir vətəndaş cəmiyyət ittifaqıdır. Kampaniya daxili qaydaların silah ticarətinin artan qloballaşmasına uyğunlaşmadığını vurğulayır, çünki silahın müxtəlif hissələri müxtəlif yerlərdə istehsal olunur və yığılamaq üçün digər ölkələrə köçürülür. Control Arms hökumətlərin qeyri-qanuni silah satışlarına görə məsuliyyət daşıyacaq "gülləkeçirməz" Silah Ticarəti Müqaviləsinə çağırır.
www.controlarms.org

Zorbalıq

Şəxsiyyətlərarası zorakılığın bir forması olan zorbalıq gənclərə təsir edən zorakılıqlardan biridir və tez-tez zorakılıq forması olaraq qəbul edilmir. Zorbalıq təkrarlanan və kiməsə zərər vermək niyyətində olan təcavüzkar hərəkətlərə aiddir. Fiziki, psixoloji və ya şif ahi təcavüz forması ola bilər. İnsanların qarşılıqlı fəaliyyət göstərdiyi, məktəbdə, iş yerində və ya başqa ictimai yerdə olması mümkündür. Zorbalıq birbaşa qarşı-qarşıya ola bilər, məsələn, söz- söhbətlər yayan və ya İnternetdə kiməsə zərər verən bir şəxslə üz-üzə və ya dolayı yolla. Dəqiq statistikaya malik olmaq çətin olsa da, araşdırmalar göstərir ki, zorakılıq artan bir problemdir. Qurbanlar tez-tez danışmağa cəsarət etmirlər və zorakılıq qurbanlarını müəyyənləşdirmək və dəstəkləmək çox çətindir.

Cismani cəza qanunidir?

Cismani cəza uşaqlara qarşı zorakılığın ən geniş yayılmış formasıdır və insan hüquqlarının pozulmasıdır. Keçmişdə bəziləri cismani cəzanın valideynlərin uşaqlarını öyrətməsinə imkan verən zərərsiz bir cəza növü olduğunu iddia edir, digərləri isə onu fiziki cəzanın zorakı forması hesab edirdilər. Avropa Şurasının cizmani cəzaya qarşı kampaniyası üzv dövlətlərdə qızğın müzakirələrə səbəb oldu və bu praktikaya qarşı insan hüquqları mövqeyindən yanaşdı.

Gender əsaslı zorakılıq

Gender və gender əsaslı zorakılıq haqqında daha ətraflı məlumat Cədvəl üzrə bölmədə, 5-ci fəsildə və "Gender məsələləri" kitabında, əldə edilə bilər. www.coe.int/compass

Kişilərin üstünlük təşkil edən cəmiyyətlər tez-tez kiçik silahlara sahib olmağı həssas qadınları qorumaq ehtiyacı ilə əsaslandırsalar da, cəmiyyət və ailələri silahlı olduqda qadınlar daha çox zorakılıq təhlükəsi ilə üzləşirlər.
Barbara Frey6

Gender əsaslı zorakılıq struktur və mədəni şiddətin ən çox yayılan formasıdır. Hər bir cəmiyyətdə mövcuddur və n əticəsi faktiki olaraq bütün insanlara t əsir göstərir. BMT Əhali Fondunun məlumatına görə, gender əsaslı zorakılıq "kişilərlə qadınlar arasındakı bərabərsizlikləri əks etdirir və gücləndirir, zərər ç əkmiş şəxslərin sağlamlığını, ləyaqətini, təhlükəsizliyini və azadlığını pozur. Buraya bir sıra insan hüququ pozuntuları, o cümlədə n uşaq hüquqlarının pozulması, uşaqların cinsi istismarı, təcavüz, ailə zorakılığı, cinsi təcavüz və cinsi xarakterli hərəkətlər, qadın və qızların cinsi istismarı və bir çox zər ərli ənənəvi təcrübələr daxildir. Bu sui-istifadələrdən hər hansı biri dərin psixoloji izlər buraxa bilər, eyni zamanda, ümumilikdə qadın və qızların sağlamlığı, reproduktiv və cinsi sağlamlığa zərər vura, bəzi hallarda ölümlə nəticələnə bilər ".5.

Hər kəsin fərdi və digərləri ilə birlikdə, milli və beynəlxalq səviyyədə insan hüquqlarının və    əsas azadlıqlarının qorunması və həyata keçirilməsinə kömək etmək və səy göstərmək hüququ vardır.
BMT-nin İnsan Hüquqları Müdafiəçiləri haqqında Bəyannaməsinin 1-ci maddəsi

Münaqişə vəziyyətində qadınlar xüsusilə həssas olur və qadınlara qarşı zorakılığın yeni formaları ortaya çıxır. Bunlar kütləvi t əcavüzdən məcburi cinsi təcavüzlərə, məcburi hamiləliyə və ya cinsi köləliyə qədər dəyişə bilər. Silahlı münaqişələr zamanı cinsi rolların qütbləşməsi artır, qadınlar, beləliklə, müharibə obyektləri və fəth ediləcək ərazilər kimi qəbul edilir.

İnsan hüquqları müdafiəçilərinə qarşı zorakılıq

İnsan hüquqları pozuntularının araşdırılması, insanların insan hüquqları ilə bağlı məlumatlandırılması və ədalət üçün təşviq edilməsi təhlükəli ola bil ər. İnsan hüquqları müdafiəçiləri fərdi və ya başqaları ilə birgə insan hüquqlarını sülh və qeyri-zorakı vasitələrlə təbliğ edir və müdafiə edirlər. İşlərinə görə hüquq müdafiəçiləri döyülmə, özbaşına həbs və ya təcrid, işgəncə, ölüm təhdidi, t əzyiq və diffamasiya və ya ifadə azadlığı və toplaşma ilə bağlı məhdudiyyətlər daxil olmaqla, müxtəlif növ zorakılığa məruz qala bilərlər.
2000-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının əsas missiyası insan hüquqları müdafiəçiləri haqqında 1998-ci il Bəyannaməsinin həyata keçirilməsinə dəstək verən xüsusi məruzəçi təsis etdi. Hüquq müdafi əçilərinin "qorunması" məsələsinə müdafiəçilərin özlərini və insan hüquqlarını müdafiə etmək hüququ daxildir. Xüsusi məruzəçi insan hüquqları müdafiəçil ərinin vəziyyətinə dair məlumatları araşdırır, qəbul edir və cavab verir, Bəyannamənin səmərəli icrasına kömək edir və hüquq müdafiəçilərinin qorunması üçün strategiyaları tövsiyə edir.7

Sual: Ölkənizdə insan hüquqlarının pozulması və istismarı hallarını bəyan etmək və ya bu halları pisləmək nə dərəcədə azad və təhlükəsizdir?

Onlara baxsanız (münaqişələr), səthi din və siyasət səviyyələrini aradan qaldırsanız, aydın olar ki, bu, çox vaxt resursları əldə etməyə və həmin resursları idarə etməyə çalışmaq və bu resursların necə paylaşılacağına qərar vermək məsələsidir.
Wangari Maathai

Resurslar üçün mübarizə

Su, əkin sahəl əri, mineral yağlar, metallar, təbii qaz və s. kimi təbii qaynaqlara malik olmaq və ya nəzarət etmək tarix boyunca çox vaxt şiddətli münaqişələrə səbəb olmuşdur. Müəyyən resursların tükənməsi və su və ya əkin sahələri kimi resursların çatışmazlığının artan istehlak və iqlim dəyişikliyi səbəbindən daha geniş yayılması gözlənilir. Bu, regional və ya beynəlxalq səviyyədə daha çox gərginlik yarada bilər, potensial zorakı münaqişələrə gətirib çıxara bilər.

Sual: Ölkəniz az tapılan resurslar üçün mübarizənin bir hissəsi olaraq necə iştirak edir?

Sülh, insan təhlükəsizliyi və insan hüquqları

Müharibə və şiddət qaçılmaz olaraq insan hüquqlarının inkarına səbəb olur. İnsan hüquqları mədəniyyətinin qurulması sülh dövlətinə nail olmaq üçün başlıca şərtdir. Davamlı, uzunmüddətli sülh və təhlük əsizlik yalnız bütün insan hüquqları yerinə yetirildikdə əldə edilə bilər. Sülh mədəniyyətinin qurulması və saxlanılması bəşəriyyət üçün ümumi bir problemdir.

Sülh nədir?

Sülh mədəniyyəti dünya vətəndaşlarının qlobal problemləri dərk etdiyi, qarşıdurmaları həll etmək bacarıqlarına sahib olduğu və ədalət üçün zorakı olmayan yollarla mübarizə apardığı, beynəlxalq insan hüquqları və bərabərliyi standartları ilə yaşadığı, mədəniyyətlərin müxtəlifliyini təqdir etdiyi və Yer kürəsinə və bir -birlərinə hörmət bəslədiyi zaman əldə olunacaq. Bunların öyrənilməsi sülh üçün sistemli təhsil ilə mümkün ola bilər.  Haaqa Sülh Çağırışının Sülh Təhsili üzrə Qlobal Kampaniyası

FIAN ərzaq hüququnun həyata keçirilməsini müdafiə edən beynəlxalq insan hüquqları təşkilatıdır.
www.fian.org

Yuxarıda göstərilən kampaniya bəyanatı sülhün daha geniş bir anlayışını təklif edir: sülh yalnız şiddətlənmiş münaqişələrin olmaması deyil, eyni zamanda ədalətin və bərabərliyin, eləcə də insan hüquqları və Yer kürəsinə hörmətin mövcudluğunu nəzərdə tutur.
Tanınmış Norveçli alim və tədqiqatçı Johan Galtung sülhün iki tərəfini müəyyənləşdirdi. Mənfi sülh dövlətlər arasında və daxilində müharibə və zorakı münaqişələrin olmaması deməkdir. Müsbət sülh müharibə və ya zorakı münaqişənin olmaması ilə yanaşı ədalət, bərabərlik və inkişafın olması deməkdir.

Müharibənin olmaması insanların psixoloji zorakılığa, təzyiqlərə, ədalətsizliyə və hüquqlarının məhdudlaşdırılmasına zəmanət vermir. Buna görə sülh yalnız mənfi sülh ilə müəyyən edilə bilməz.
Sülh anlayışı da əhəmiyyətli bir mədəni ölçüyə sahibdir. Ənən əvi olaraq, "qərb dünyasında" bir çox insan sülhü ümumiyy ətlə xarici vəziyyət kimi başa düşülür. Digər mədəniyyətlərdəki sülh isə daxili sülh ilə (zehnimizdə və ya ürəklərimizdə sülh ilə) əlaqəlidir. Maya ənənəsində, məsələn, sülh rifah konsepsiyasına istinad edir; həyatımızın müxtəlif sahələri arasında mükəmməl bir tarazlıq fikri ilə əlaqələndirilir. Buna görə də sülh bizə təsir edən daxili və xarici proseslər kimi qəbul edilməlidir.

İnsan təhlükəsizliyi

Sülh və zorakılıqla yaxından əlaqəli bir konsepsiya zorakılıq və hər cür məhrumiyyət arasındakı qarşılıqlı əlaqəni tanıyan insan təhlükəsizliyidır. Bu, fiziki zorakılığın birbaşa təhdidindən və yoxsulluqdan, digər sosial, iqtisadi və siyasi bərabərsizliklərdən, təbii fəlakətlərdən və xəstəliklərdən irəli gələn dolayı təhlükələrdən fərdlərin və icmaların qorunmasıdır. Bir ölkə xarici hücum və ya daxili münaqişənin təhdidinə məruz qalmaya bilər, lakin hələ də təhlükəli ola bilər, məsələn, çoxsaylı əhalinin aclıqdan köçürülməsi və ya xəstəliyə düçar olması və ya ölkə əhalisinin yaşamaq üçün əsas ehtiyaclarının qarşılanmaması və onların insan hüquqlarına çıxışdan məhrum olması halında, qanunun aliliyinin qorunması üçün imkan yoxdur.

İnsan təhlükəsizliyi insan hüquqlarını qorumur, çünki insan hüquqlarına ciddi şəkildə təhlükə yaradan vəziyyətlərə toxunur və insanlara sağ qalmaq, ləyaqət və əsas azadlıqları təmin edən sistemlərin inkişafını dəstəkləyir: istək azadlığı, qorxudan azad olmaq və öz adına hərəkət etmək azadlığı. Bunu yerinə yetirmək üçün iki ümumi strategiyadan istifadə olunur: qorunma və gücləndirilmə. Müdafiə insanları birbaşa təhlükələrdən qoruyur, eyni zamanda təhlükəsizliyi təmin edən normalar, proseslər və qurumları inkişaf etdirməyə çalışır. Gücləndirmə insanlara potensiallarını inkişaf etdirmək və qərar vermədə tam iştirakçı olmaq imkanı verir. Müdafiə və gücləndirmə qarşılıqlı olaraq gücləndirilir və hər ikisi də tələb olunur.

Sual: Təhlükəsizliyin olmaması işlədiyiniz gənclərə necə təsir göstərir?

Sülh insan hüququ kimi

Sülh cəmiyyətin bütün üzvləri üçün insan hüquqlarını həyata keçirə biləcək şəkildə bir yerdə yaşamaq üsuludur. Bütün insan hüquqlarının həyata keçirilməsində mühüm elementdir. Sülh insan hüquqlarının bir məhsuludur: bir cəmiyyət öz xalqının insan hüquqlarını nə qədər çox müdafiə edir, qoruyur və yerinə yetirirs ə, onun zorakılığın qarşısını almaq və münaqişələrin sülh yolu ilə həll edilməsi şansı bir o qədər artır. Ancaq sülh getdikcə daha çox hallarda insan hüququ olaraq, inkişaf edən insan hüquqları və ya həmrəylik hüquqlarının bir hissəsi olaraq tanınır.

Zorakılığın olmaması həyatın ən ali qanunudur. 
Hind atalar sözü 

Bütün insanlar milli və beynəlxalq sülh, təhlükəsizlik hüququna malikdir.
İnsan Hüquqları üzrə Afrika Xartiyası, Maddə 23

Beynəlxalq insan hüquqları və sülh hüququ arasında əlaqə çox güclüdür, xüsusilə də sülhün olmaması bir çox insan hüquqlarının pozulmasına gətirib çıxarır.
ÜİHB, məsələn, təhlükəsizlik və azadlıq hüququnu tanıyır (maddə 3); işgəncə, qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftar və ya cəzanı qadağan edir (5-ci maddə) və bəyannamədə göstərilən hüquq və azadlıqların tam şəkildə həyata keçirilə biləcəyi beynəlxalq qaydaya çağırır (Maddə 28). Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt müharibə təbliğatını və "ayrı-seçkilik, düşmənçiliyin və zorakılığa səbəb olan milli, irqi və dini nifrətin müdafiə edilməsini" qadağan edir (20-ci maddə).
Bərabərlik hüququ da bəzi regional sənədlərdə, o cümlədən İnsan Hüquqları üzrə Afrika Xartiyası və Asiyadakı İnsan Hüquqları Nizamnaməsində kodifikasiya edilib. Avropa Şurasının yaradılması, "ədalətə və beyn əlxalq əməkdaşlığa söykənən sülhün axtarışı insan cəmiyyətinin və sivilizasiyanın qorunması üçün vacibdir" inamına əsaslanırdı”.

BMT-nin İnsan Hüquqları Şurasında sülh hüququ

“1. Planetimizin xalqlarının sülhə müqəddəs bir haqqı olduğunu bir daha təsdiq edir;
2.    Həmçinin, xalqların sülhün qorunması və həyata keçirilməsi hüququnun təşviqinin bütün dövlətlərin əsas vəzifəsi olduğunu təsdiq edir;
3.    Bütün insan hüquqlarının təbliği və qorunması üçün sülhün vacibliyini vurğulayır;
4.    Həmçinin, insan cəmiyyətini zəngin və yoxsullarla bölən dərin fay xəttinin və inkişaf etmiş dünya ilə inkişaf etməkdə olan dünya arasındakı artan boşluğun qlobal rifah, sülh, insan hüquqları, təhlükəsizlik və sabitlik üçün böyük bir təhlükə olduğunu vurğulayır;
5.    Əlavə olaraq qeyd edir ki, sülh və təhlükəsizlik, inkişaf və insan hüquqları Birləşmiş Millətlər Təşkilatı sisteminin əsasları və kollektiv təhlükəsizlik və rifah üçün əsaslardır; ... ”11

Zorakılığın əksi zorakılığın olmaması deyil, gücdür. Bir insan mənəvi gücə, inam gücünə, yaxşılıq etmək gücünə malik olduqda, digər insana qarşı zorakılığa ehtiyac olmur. 9
Nelsa Libertad Curbelo10

İnsan təhlükəsizliyi ölməyən bir uşaq, yayılmamış bir xəstəlik, kəsilməmiş bir iş, zorakılıqda partlamamış etnik bir gərginlik, susdurulmamış bir müxalifdir. İnsan təhlükəsizliyi silahlarla əlaqədar bir narahatlıq deyil - bu insan həyatı və ləyaqəti ilə bağlıdır.
İnsan İnkişafı Hesabatı, 1994

2010-cu ildə İnsanların Sülh Hüququ üzrə Beynəlxalq Konqres tərəfindən qəbul edilən İnsanların Sülh Hüququna dair Santyaqo Bəyannaməsi, sülhün insan hüququ kimi tanındığı ən əhatəli sənədlərdən biridir. Bəyannamə fərdləri, qrupları, xalqları və bütün bəşəriyyəti "ədalətli, davamlı və uzunmüddətli, əvəzedilməz sülh hüququna" malik olanlar (1-ci maddə) və "Dövlətləri, fərdi şəkildə, birgə və ya çoxtərəfli təşkilatların bir hissəsi" kimi insanların sülh hüququnun təmin olunmasına görə əsas öhdəlik daşıyanlar olaraq qəbul edirlər. Bəyannamədə sülh hüququnun bir tərkib hiss əsi olaraq "sülh və bütün digər insan hüquqlarına" təhsil hüququ da tələb olunur, çünki "təhsil və sülh üçün ictimailəşdirmə müharibənin qarşısını almaq və zorakılıqdan ayrılan şəxsiyy ətlərin ərsəyə gətirilməsi üçün vacib bir şərtdir". İnsan təhlükəsizliyi və təhlükəsiz və sağlam mühitdə yaşamaq hüququ, "qorxu və istəkl ərdən azad olmaq" daxil olmaqla, müsbət sülhün elementləri olaraq irəli sürülür. Sülh hüququn digər ölçülərinə itaətsizlik və vicdani etiraz, təzyiq və silahsızlanma hüququ və müqavimət hüququ daxildir.
Bəyannaməd ə xüsusi bir maddə qurbanların hüquqlarına, o cümlədən onların ədalət və sülh hüququndan irəli gələn öhdəliklərin bölgüsünü axtarmaq hüququna həsr olunmuşdur.

Sual: Sizin üçün, praktikada sülh hüququ nə deməkdir?

Qanuni zorakılıq

Bütün zorakılıqlar qanunsuz və ya qeyri -qanuni deyil. Digər insan hüquqlarının qorunması üçün bəzən zorakı hər əkətlər lazımdır. Özünümüdafiə üçün zorakılıq tətbiq etmək məcburiyyətind əyəm; Polisin mə ni və ya ailəmi digər insanların zorakılığına qarşı qoruyan bir sıra zorakılıqlardan istifadə etməsini gözləyirəm. Mənim təhlükəsizliyə dair insan hüquqlarım dövlətin və onun nümayənd ələrinin məni zorakılıqdan qorumasını nəzərdə tutur. İnsan hüquqları çərçivəsi dövlət və ya ictimai nümayəndəl ər tərəfindən insan hüquqları çərçivəsində, qurbanın hüquqlarına hörmət də daxil olmaqla, təşkil edilmiş və yerinə yetirilmiş zorakı hərəkətlərin haqlı olduğunu göstərir (bəzən bu tələb edilir).

Hər kəsin heç bir zorakılıq forması hədəfi olmadan bütün imkanlarının, fiziki, intellektual, mənəvi və məd əni səviyyələrinin tam inkişaf edə bilməsi üçün sülh hüququ vardır.
Asiya İnsan Hüquqları Xartiyası, 1998. Paraqraf 4.1.

Bu, bəzi insan hüquqlarının başqaları üzərində üstünlüyü ilə əlaqədar suallar doğurur: həyat hüququ açıq bir insan hüququdur, lakin hələ də bir çox hallarda insanlar əməlləri nəticəsində zorakılıqla cəzalandırılır və ya öldürülür.
Tarix boyunca nümunələr və təndaş hər əkatlarındakı dəyişiklikləri və insanların insan hüquqlarına necə daha yaxşı təsir göst ərdiyini nümayiş etdirir. Lakin sülh hərəkatının qarşısı tez-tez zorakı polis və ya ordu hərəkatı tərəfindən alınır. İnsanların ifadə azadlığı və birləşmə hüququna mane olmaq. 2011- ci ildə başlanan "Ərəb Baharı" hər əkatı Tunis, Misir və digər ərəb ölkələrində yaşayan gənclərin necə toplandığını və sülh halında insan haqlarını tələb etdiklərini göstərdi, lakin onlardan çoxları dövlət hərbi qüvvələri tərəfindən zorakılığa məruz qaldılar və bir çoxları həyatlarını itirdi.

Sual: Polis tərəfindən silahlı müdaxiləyə hansı hallarda bəraət qazandırılır?

Aclıq kifayət qədər yeyə bilməyən insanlar üçün xarakteristikadır. Bu yemək üçün kifayətsizliyin xarakteristikası deyil.
Amartya Sen

İnsan hüquqları perspektivindən bir şəxsin cinayətin nətic əsi olaraq azadlıqdan məhrum edilməsi ona xas olan insanlığı aradan götürmür. Buna görə də, dövlətin başqalarına qarşı zorakılıqla hərəkət edən insanlara qarşı göstərdiyi tədbirlər özbaşına icra edilməməlidir, şəxslərin həqiqi ləyaqətinə hörmət edilməli və bu şəxslər işgəncələrə, qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftara və ya cəzaya qarşı müdafiə edilməlidir. Saxlanmanın məqsədlərindən biri məhbusların sosial reabilitasiyasıdır.

Zorakılığa qarşı çıxıram, çünki yaxşı iş görüldüyü zaman yaxşılıq yalnız müvəqqəti olur; onun etdiyi pislik isə qalıcıdır.
Qandi

Qanunun aliliyi və insan hüquq və azadlıqlarının qorunması ədalətli və bərabər ədal ət mühakiməsi sistemi üçün mühüm təhlükəsizlik tədbirləridir. Ancaq günahsızları qoruyan həbs və saxlanma, təəssüf ki, insan hüquqları pozuntularının olduğu yerlərdir.12

İnsan hüquqları standartlarına, xüsusilə Uşaq Hüquqları Konvensiyasına əsasən, gənc hüquqşünaslar üçün xüsusi reabilitasiya mexanizmləri tətbiq edilməlidir, məsələn "cəza qanununu pozduğu iddia edilən, bunda təqsirləndirilən və ya qanunu pozduğu təsdiqlənən uşaqlara tətbiq olunan qanun, prosedur, səlahiyyətli orqanlar və müəssisələr" (40-cı maddə). Bununla yanaşı, bu, həmişə belə deyil. “Penal Reform International”-a gör ə, səlahiyyətlilərin gənc cinayətkarlarla davranış tərzi çox vaxt uzunmüddətli fiziki və psixoloji sağlamlıq fəsadlarına səbəb ola bilər. Məsələn, həbsdə olan zorakı davranışlara məruz qalma, ailə və cəmiyyətdən ayrılma reabilitasiya ideyasını poza bilər və onları cinayətkar fəaliyyətə davam etməyə sövq edə bilər. YUNİSEF-in proqnozlarına əsasən, bu gün dünyada bir milyondan artıq uşaq həbsdədir.

Sual: Cinayət törətmiş uşaqlar və gənclərin reabilitasiyası və təhsili üçün həbs cəzası effektiv ola bilər?

Ölüm cəzası

Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası və Mülki və Siyasi Hüquqlara dair Beynəlxalq Paktda (1 saylı Protokol) ölüm cəzası qadağan edilir. Ölüm cəzasının ləğv edilməsi insan hüquqlarının pozulmasına haqq qazandırmır. Zorakılıqla daha çox zorakılıq vasitəsilə mübarizə edilə bilməyəcəyi inamına əsaslanır. Ölüm cəzasının qanunsuz olması ədalətsizliyə dair bir bəyanatdır: tarix göstərir ki, məhkəmə səhvləri həmişə mümkündür və yanlış adamın cəzalandırıla biləcəyi riski var. Bununla belə, ölüm cəzasının ləğvi həyat və ləyaqət hüququ və ədalətli məhkəmə araşdırması üçün bir sübutdur.

Penal Reform International dünyada cəza və ədalət mühakiməsinin islahatı sahəsində çalışan beynəlxalq qeyri-hökumət təşkilatıdır.
www.penalreform.org

2011-ci ildə 63 ölkədə 1923 insanın ölümə məhkum edildiyi və 20 ölkədə 676 insanın edam edildiyi bilinməkdədir. Ancaq 676 rəqəminə, ehtimal ki, Amnesty İnternational-ın Çində apardığı minlərlə insandan ibarət hesablaması daxil deyil.13  Belarus 2012-ci ildə Avropada ölüm cəzasını icra edən yeganə ölkə idi. Amnesty İnternational-ın verdiyi məlumata görə, Belarusdakı ölüm sıralarında məhbuslar cəzanın icrasına yalnız bir dəqiqə qalan zaman onlara bu barədə məlumat verilir. Onlar başın arxasına bir atışla edam edilirlər. Ailənin üzvləri yalnız edam icra edildikdən sonra məlumatlandırılır və onların dəfn yeri gizli saxlanılır.

Gənclər və sülh mədəniyyəti

Münaqişənin dəyişdirilməsi, barışıq, sülh təhsili və xatırlama zorakılıqdan azad və sülh mədəniyyətinin olduğu bir həyat üçün ümidi olan fəaliyyətlərin bir hissəsidir. Biz keçmişdən öyrənməliyik və əvvəlki nəsillərin yaşadıqları insanlığa qarşı baş verən dəhşətli hadisələrin qarşısını almaq üçün səy göstərməliyik. Dünyanın bəzi yerl ərində hələ də yerli müharibələr və silahlı münaqişələr mövcuddur. Müdafiəsiz olmadığımızı və zorakılığın aradan qaldırılması üçün vasitələrimiz olduğunu bilmək rahatdır. Bu dəyişiklikdə gənclər mühüm rol oynayır.

Yalnız demokratiya, qanun və insan hüquqlarına əsaslanan cəmiyyətlər davamlı uzunmüddətli stabillik və sülh təmin edə bilər.
Thorbjørn Jagland, Avropa Şurası Baş Katibi

Avropa Şurası sosial ədalətin təşviq edilməsi, zorakı münaqişələrin törədilməsinin,  müharibələr və terrorist fəaliyyətlərinin qarşısını almaq üçün çalışır. Təşkilat siyasi liderləri və vətəndaş cəmiyyətini zorakılıq mədəniyyəti əvəzinə sülh mədəniyyətini qurmaq və qidalandırmağa təşviq edir və zorakılığın nəticələri, dinc bir gələcəyin perspektivləri, demokratiyanın əhəmiyyəti və demokratik bacarıqlar barədə məlumatlılığı artırır, həmçinin humanizm, insan ləyaqəti, azadlıq və həmrəyliyi təşviq edir.
Avropa Şurasının gənclər sektorunun mədəniyyətlərarası təhsil, konflikt transformasiyası və insan hüquqları üzrə təhsil sahəsində çalışmaqda 40 illik təcrübəsi var.

Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin Mədəniyyətlərarası dialoqa dair "Birlikdə bərabər şəkildə ləyaqətlə yaşamaq" adlı Layihə sənədinin qəbul edilməsi bu yanaşmaların siyasi əhəmiyyətini təsdiq etdi və mədəniyyətlər arasında dialoqun inkişafı və qorunması üçün dialoqa ehtiyac olduğunu vurğuladı.

Ön mühakimənizlə tanış olun! Ondan danışmaq əvəzinə sadəcə onunla tanış olun.
Canlı kitabxana təşkilatçıları14

Gənclər üzrə məsul Avropa Nazirlərinin 7-ci Konfransı (Budapeşt, 2005) gənclər siyasətinin zorakılığa qarşı cavabına həsr edilmişdir. Son bəyannam ədə nazirlər, digər məsələlərlə yanaşı, zorakılığın bütün növlərinin və onların insanlara təsirinin qeydə alınması, zorakılığın qarşısının alınması strategiyalarının inkişaf etdirilməsi və gənclərin zorakılığın qarşısının alınmasında aktorlar olaraq tanınmasının zəruriliyi barədə razılığa gəliblər. Bu sahədə məsuliyyət duyğusunu yüksəltmək və onların iştirakını və əməkdaşlığını fəal şəkildə təşviq etmək lazımdır. Bəyannamədə həmçinin insan haqları təhsili zorakılığın qarşısının alınmasının vacib ölçüsü kimi tanınır.
Nazirlər konfransı gündəlik həyatda zorakılığa qarşı bir layihənin nəticəsi idi və o, Canlı Kitabnxana təşkilatçıları üçün təlimat kitabı kimi şiddətin qarşısını alınması üzrə müxtəlif təhsil vasitələri, o cümlədən təşəbbüslə nəticələndi.

Sülh səfirləri olaraq biz öz ölkəmizdə və Avropada Avropa Şurasının gözü olmalıyıq.
Zlata Kharitonova, Gənc Sülh Səfirlərinin iştirakçısı

Avropa Şurasının gənclər sektoru münaqişənin həlli və sülh təhsilini təşviq edən, gənclərin rəhbərlik etdiyi layihələri dəstəkləmişdir. 2004-cü ildən bəri Gənclərin Sülh Düşərgəsi fəaliyyət göstərir və fərqli ziddiyyətli sahələrdə gəncləri bir araya gətirməklə onların ortaq, adətən çox ağrılı, dəyərləri və təcrübələri, paylaşdığını başa düşməsinə və dialoqa cəlb olunmasına şərait yaradır. Proqram, gənc liderlərə qərəzli fikirlər, təcavüzkar və eksklüziv millətçilik formaları ilə mübarizə, mədəniyyətlərarası təlim və insan hüquqları təhsilinin həyata keçirilməsinə kömək edir. Bəzi iştirakçılar həyatlarında ilk dəfə "digər tərəfdən" gənclərl ə üz-üzə danışırlar. Düşərgə hər il Avropa Gənclər Mərkəzində və bəzən üzv ölkələrdə keçirilir.

Sülh maarifləndirilməsinin genişləndirilməsi

2011-ci il Gənclər Sülh Düşərgəsindən sonra İsrail və Fələstinlilərin altı iştirakçısı atəşkəs və ya "yaşıl xətt"d ə görüşmək qərarı verdilər. Hər ay hər iki tərəfdən digər gənclər, günortadan sonra, müzakirəl əri, şəxsi hekayələrin paylaşılmasını və əyləncəli vaxt keçirilməsini təmin edən görüşə qoşulurlar. Birgə qrup olaraq onlar x əttin hər iki tərəfində icma işinə qoşulurlar, hər dəfə müxtəlif tərəfdə müxtəlif icmada, lakin həmişə davam edən münaqişənin təsirinə məruz qalmış icmanın işində iştirak edirlər.

2011-ci ildə başlanan Gənclər Sülh Səfirləri layihəsi gənc liderləri gənclər ilə münaqişəli vəziyyətlərin reallıqlarını dəyişdirməyi hədəfləyən, təməl s əviyyədə xüsusi sülh təhsili layihələrində iştirak etməyə cəlb edir. Layihə münaqişəli bölgələrdə və icmalarda mövcudluğu möhkəmləndirən və Avropa Şurasının dəyərlərini inkişaf etdirən xüsusi təlim keçmiş gənclər şəbəkəsinə əsaslanır.

Nifrətdən xilas olmaq
Son iki ildə Serbiyanın çox mədəniyyətli bir şəhəri olan Prijepolje küçələri xaricilərə və müxtəlif dinlərə (Müsəlman və Ortodoks) qarşı nifrətlə dolu "səhv" qrafiti ilə əhatə olunmuşdu. Qrafitinin əksəriyyəti 2 müxtəlif xuliqan qrupdan olan oğlanlar tərəfindən yazılmışdır.
Layihəm müxtəlif yerlərdə yayılmış nifrətli qrafitini aradan qaldırmaq üçün qrafitidən istifadə edərək, şəhəri yenidən bəzəyən bir xuliqan qrup və etnik/dini azlıqlardan 14-18 yaşlarında olan 10 oğlanı bir araya gətirir. Bunu edərkən, sülh qurulması üzrə sənədli bir film çəkiləcəkdir. Bu layihə sülhün bərqərar olması, qarşılıqlı anlaşma və dözümlülük üçün güclü bir əsas yaratmağa kömək etməlidir. Edo Sadikoviç, JUMP təşkilatı, Serbiya (Gənc Sülh Səfirlərinin layihəsi)

Sülh şəbəkələri

Sülh qurucularının və hüquq müdafiəçilərinin müxtəlifliyini, ciddiliyini və yaradıcılığını nəzərə alan bəzi nümunələr aşağıdakılardır.

Sülh Mübarizləri - fələstinlilər və israillilər tərəfindən zorakılıq dövründə fəal iştirak edən və indi sülh üçün mübarizə aparan bir hərəkatdır.

Ortaq Məxrəc Axtarışı münaqişələrin dəyişdirilməsi proqramlarını həyata keçirir.

Münaqişəyə Cavab Vermək münaqişənin dəyişdirilməsi üçün təlimlər təşkil edir. Təlim təşkil etmək üçün ruhlandırıcı nümunələr və təlimat qeydlərini saytdan əldə edə bilərsiniz.

Silahlı Münaqişələrin Qarşısının alınması üzrə Qlobal Tərəfdaşlıq münaqişənin qarşısının alınmasından ona reaksiya verməyə keçilməsi üçün yeni bir beynəlxalq konsensus axtaran qlobal şəbəkədir.

Gənc Sülh Qurucularının Birləşmiş Təşkilatı şəbəkəsi dinc icmaların yaradılması istiqamətində işləyən gənclərin tərəfindən rəhbərlik edilən təşkilatların şəbəkəsidir.

İstinadlar

1 Zorakılıq və sağlamlıq üzrə dünya hesabatı, ÜST 2002, Cenevrə s 5: http://whqlibdoc.who.int/hq/2002/9241545615.pdf
2 www.who.int/violence_injury_prevention/violence/en/
3 SStokholm Beynəlxalq Sülh Tədqiqatı İnstitutu (SIPRI): www.sipri.se
4 http://controlarms.org/wordpress/wp-content/uploads/2011/03/killer_facts_en.pdf 
5 www.unfpa.org/gender/violence.htm
6 Barbara Freyin İnkişaf hesabatı, BMT Xüsusi Məruzəçisi, “Kiçik və yüngül silahlarla törədilmiş insan hüquqları pozuntularının qarşısının alınması weapons”, BMT Sən. E/CN.4/Sub.2/2004/37, 2 iyun 2004, para 50
7 Mənbə: www.ohchr.org/EN/Issues/SRHRDefenders/
8 Evans, A., Resurs çatışmazlığı, ədalətli bölgü və inkişaf, WWF / Oxfam, Müzakirə sənədi, 201
9 Barrio De Pazın filmindən
10 Nelsa Libertad Curbelo Ekvadorda keçmiş tibb bacısı və küçə qruplarının barışdırıcısıdır
11 BMT Baş Assambleyası, 5 iyul 2011, Sənəd A/HRC/RES/1/7/16, İnsan Hüquqları Şurası
12 BK-ın cinayət məhkəməsi sistemlərinin məqsədlərinə əsaslanır, baxın: http://ybtj.justice.gov.uk/
13 Beynəlxalq Amnistiya ölüm cəzası statistikası
14 Don't judge a book by its cover – the Living Library Organiser's Guide, Abergel R. et al, Council of Europe Publishing, 2005

Image2: Theme 'Peace and Violence' by Pancho

KOMPASS

Gənclərin iştirakı ilə insan hüquqlarının
təhsili üzrə təlimat vəsaiti

compass-key-date
  • 12 FevralQırmızı Əl Günü
  • 21 MartIrqi Ayri-Seçkiliyin Aradan Qaldirilmasi Üçün Beynəlxalq Gün
  • 15 MayBeynəlxalq Vicdani Etiraz Günü
  • 29 MayBirləşmiş Millətlər Təşkilatının Sülh Dəstəkçilərinin Beynəlxalq Günü
  • 4 IyunTəcavüzə uğramış günahsız uşaqların Beynəlxalq günü
  • 26 IyunBirləşmiş Millətlər Təşkilatının İşgəncə Qurbanlarına Dəstək üzrə Beynəlxalq Günü
  • 6 AvqustHiroşima Günü
  • 21 SentyabrBeynəlxalq Sülh Günü
  • 2 OktyabrQeyri-Zorakılıq Günü
  • 10 OktyabrÖlüm cəzasına qarşı Dünya Günü
  • 24-30 OktyabrSilahsızlanma həftəsi
  • 9 NoyabrFaşizm və Antisemitizmə qarşı Beynəlxalq Mübarizə Günü
  • 11 NoyabrBeynəlxalq Elm və Sülh Günü
  • 25 NoyabrQadinlara Qarşi Zorakılıqların Aradan Qaldırılması üzrə Beynəlxalq Gün
  • 2 DekabrKöləliyin Aradan Qaldırılması Üçün Beynəlxalq Gün