Image: Theme 'Remembrance' by Pancho

Yaddaş bizi formalaşdıran bizi öyrədən bir məhfumdur.
Biz xilasımızın harda olduğunu bilməliyik.
Estelle Laughlin, Holokost şahidi

Tarixi yaddaş nədir?

Yaddaş: isim
• Xüsusi bir şeylə əlaqədar olaraq yaddaş və ya xatırlama
• Xatırlatma hərəkəti
• Fərdi bir xatirə və ya qeyd, şəxs və s.
Oksford ingilis dili lüğəti
Bütün insan hüquqları pozuntuları, Holokost, qul ticarəti, soyqırım, müharibələr və etnik təmizləmə kimi zülmlər onların təsirlərinə məruz qalanlar tərəfindən asanlıqla unudulmur və bağışlanmır. Ancaq tarixi yaddaş yalnız xatırlamaqdan ibarət deyil: xatırlama, yaddaşımızı canlı saxlamaq və ya özümüzə keçmişdə baş vermiş dəhşətlərin üstündən keçməyə imkan verməməkdir.
Xatırlama tədbirləri cəmiyyət tərəfindən və ya hökumət tərəfindən rəsmi səviyyədə təşkil edildikdə, insanlardan tez-tez birbaşa özlərinin yaşamadığı bir şeyi yadda saxlamaq tələb edilir. Zərərçəkmişlər və ya təsirəməruz qalan şəxslərin belə süni xatırlatmalara ehtiyacı yoxdur: onlar ümumiyyətlə unuda bilmirlər. Adətən rəsmi anım cəmiyyətdə başqalarına, birbaşa təsirlənməyənlərə məlumat vermək və qurbanların əzabını ictimaiyyətə tanıtmaq üçün təşkil edilir.
Rəsmi anım qorxunc keçmiş hadisədən təsirlənənlərdə cəmiyyətin bütövlükdə ağrılarını tanıdığını, bu ağrıya gətirib çıxaran hərəkətləri qınadığını və gələcəkdə belə hərəkətlərin təkrarlanmayacağına dair inam hissi yaratmaq üçün kömək edə bilər. Yada salmaq bu şəkildə qurbanlara yaxınlıq hissi aşılamaq, keçmişdən uzaqlaşmalarını təmin etmək üçün kömək edə bilər.

Unutmaq istəsən belə, unutmaq asan deyil.
Ruanda soyqrımından sağ qalan Cənab Bayijahe

Ancaq bu cür hadisələrin rəsmi şəkildə tanınması da cəmiyyət üçün vacib ola bilər. Cəmiyyət keçmişdən öyrənmək və məsuliyyətə cəlb edilmiş səhvləri təkrarlamamaq üçün, bir çoxlarının həyatını pozan hadisələr də daxil olmaqla, öz tarixini "yaxşı yadda saxlamalıdır". Xatırlatma lazımi qaydada, cəmiyyət üçün xəbərdarlıq siqnalı kimi istifadə oluna bilər: bu, insan fəaliyyətinin, hərəkətsizliyin, fitnəkarlığın, irqçiliyin, dözümsüzlüyün və digər nisbətən ümumi münasibətlərin müəyyən hallarda, həqiqətən, qorxunc hadisələrə gətirib çıxara biləcəyini göstərə bilər.

Bu bölmədə məlumatlar kütləvi insan hüquqlarının pozulması baş verdikdə kollektiv - qorxunc hadisələri yadda saxlamaq üçün hansı cəmiyyətlərin nə etməli olduğu ilə bağlı məsələləri əhatə edir.

Sual: Ölkənizdə hansı hadisələr rəsmi olaraq anılır?

Tarixi yaddaş və insan hüquqları

Bu, müstəsna problemdir. Daha sonra müstəsna olan normaya çevrilir, sonra isə olduqca kiçilir, bu halda isə siz bunu daha da, daha da müstəsna etməli olursunuz. Sonra isə sizin düşmənə yönəltdiyiniz xəncər daxilə doğru çevrilir, cəmiyyətinizdəki ən önəmli xüsusiyyətə zərbə vurur və müdafiə etmək istədiyinizi yaralayır.
Hakim Albie Sachs

Anma hərəkatı ilə birbaşa əlaqəli heç bir insan hüququ yoxdur, ancaq cəmiyyətin xatırlamağa ehtiyacı olan hadisələrin hamısı, demək olar ki, müəyyən qrup insanların hüquqlarının hərtərəfli pozulduğu hallarla bağlıdır. Nasist Holokostunu xatırlayırıq, çünki yəhudilər, qaraçılar, əlillər, xüsusi siyasi inamları olanlar və slavyan millətinin nümayəndələri qeyri-insani davranışla üzləşdilər və insan hüquqlarının, demək olar ki, hər birində pozuntulara məruz qaldılar. Müharibələri xatırlayırıq, ilk növbədə, ona görə ki, ölümü həm mülki şəxslər, həm də kütləvi şəkildə döyüşdə iştirak edənlər yaşayır. Deportasiya və ya etnik təmizləmənin nümunələrini yalnız zərər çəkmiş şəxslərin insan hüquqları sistematik şəkildə pozulduğu üçün yox, həm də bu pozuntular bu xüsusi qruplara yönəldildiyi üçün, həmin insanlar insan hüquqlarının bütün növlərinə layiq olmayan insanlar kimi dəyərləndirildiyi üçün xatırlayırıq. Biz soyqırımları xatırlayırıq, çünki bu, bütün insanların aradan qaldırılmasının qəsdən həyata keçirildiyi hallardır. Soyqırım dəhşətlidir, lakin planlaşdırma, aradan qaldırmaq niyyətində olmaq bütün insanların ləyaqət və hüquqla bərabər yaşaması ilə bağlı ən əsas insan hüquqları prinsipinə ziddir.

Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında Konvensiya
Maddə I: Razılığa gələn Tərəflər sülh və ya müharibə dövründə törədilməsindən asılı olmayaraq, soyqırımın beynəlxalq hüquq normalarını pozan cinayət olduğunu təsdiq edirlər və bu cinayətin qarşısını almaq və cəza tədbirləri həyata keçirmək öhdəliyini götürürlər.
Maddə II: Bu Konvensiyaya müvafiq olaraq, soyqırım hər hansı milli, etnik, irqi və ya dini qrupun qismən və ya tamamilə məhv edilməsi niyyətində olan aşağıdakı hərəkətlərdən biridir:
(a) bu cür qrup üzvlərinin öldürülməsi
(b) bu cür qrup üzvlərinə ağır bədən xəsarətlərinin yaxud əqli qabiliyyətinə ciddi zərər yetirilməsi
(c) qəsdən hər hansı bir qrupun tam və ya qismən fiziki məhvini nəzərdə tutan həyat şəraiti yaratmaq
(d) bu cür qrup daxilində doğumun qarşısını almağa yönəldilmiş tədbirlərin həyata keçirilməsi
(e) bir insan qrupuna mənsub olan uşaqların zorla başqa qrupa verilməsi

Hansı insan hüquqları?

Bir çox xatırlanmağa layiq kütləvi insan hüquqları pozuntuları, demək olar ki, həmişə ayrı-seçkiliklə bağlıdır. Bir ölkədə pozuntularla - məsələn, kütləvi deportasiya və ya etnik təmizləmə - normal hallarda bunu müəyyənləşdirmək asandır. Soyqırımda ayrı-seçkilik aspekti də aydındır. Ancaq ölkələr arasındakı müharibələrdə biz "düşmən" ölkəsindəki insanları özümüzdən dəyərsiz gördüyümüzü nadir hallarda hiss edirik. Bunu hiss etsəydik, müharibəyə meyillənməkdən daha çox sülh quruculuğu və ya danışıqlardan istifadə etməyə səy göstərərdik.
Bu qəbildən olan hadisələr üçün ölkələrin külli miqdarda insan hüquqlarını pozmağa yönəlmiş olması xarakterikdir. Ölmüş olan qurbanlar - həyat hüququ nəzərə alınmayanlar - normal olaraq rəsmi olaraq xatırlanır və ya rəsmi rəqəmlərə əlavə edilirlər. Buna baxmayaraq, müharibə və ya soyqırımı kimi hadisələrdə "xilas olmuş”, lakin baş vermiş hadisədən uzun müddət təsirlənərək yavaş-yavaş qurbana çevrilən çox sayda insan mövcuddur.

Holokosta istənilən növ insan hüququnun pozulmasının paradiqması və bəşəriyyətə qarşı cinayət olaraq baxılır, bütün qurbanlar nəzərə alınır.
Avropa Şurası1

Bir ölkənin infrastrukturu məhv edildikdə və ya etnik təmizləmədən qaçan qaçqınların sayı onları qəbul edən ölkənin xidmətlərini ağırlaşdırdıqda, baş verən hadisənin "qurbanları" çoxalır. Müharibənin yeni metodları arxasında ölüm, şikəstlik, xəstəliyə gətirib çıxaran kimyəvi tullantılar və sağ qalmış insanların əsas ehtiyaclarının ödənməsi üçün faydasız olan dağıdılmış infrastruktur qoyur. Qorxunc hadisələrin "tədrici" qurbanlarının olduğunu və zərər çəkmiş ola biləcək şəxslərin ümumi sayını dəqiq bir şəkildə əldə edə bilmiriksə, bu hərəkətlərin nəticələrini necə qiymətləndirə bilərik? Onları necə dəqiq “xatırlaya” bilərik və gələcək üçün onlardan necə dərs ala bilərik?

“Agent Oranj”
Agent Oranj, Vyetnam müharibəsində geniş yayılmış bir deflyator idi. Ətraf və insanlara təsirləri bu gün də davam edir. Təxminən 4,8 milyon vyetnamlı şəxs Agent Oranj-a məruz qalmışdır, bunun nəticəsi olaraq, 400,000 nəfər ölmüş və ya şikəst qalmış, 500 min uşaq isə doğuş qüsurları ilə dünyaya gəlmişdir. 2010-cu ildə qurbanlar hələ də Amerika Birləşmiş Ştatlar məhkəmələrinə ədalət və təzminat üçün müraciət edirdilər.

Sual: İkinci Dünya Müharibəsinin hansı qurbanları ölkənizdə statistikaya daxil edilir? Həyatları yarıda qalan, lakin rəsmi statistikaya daxil edilməyən insanlar barədə düşünürsünüz?

İnsan hüquqlarını unutmaq

Bu günah bəşəriyyəti son günədək izləyəcək. Bu məni də izləyir və mən bunu istəyirəm.
Jan Karski, Polşa gettosu barədə müharibə müttəfiqlərinə xəbər apardığı halda ona inanmamışdılar

Dəhşətli hadisələrə cəmiyyətdə heç vaxt unudulmamalı bir hadisə kimi "rəsmi" statusu verildiyi zaman hadisələrdən təsirlənmiş sağ qalanlar və ya insanlar cəmiyyətin bu hərəkətin səhv olduğunu qəbul etdiyini görürlər və bu, onlarda bir qədər rahatlıq yarada bilər. Onlar artıq hüquqlarına diqqət yetirilməyən bir qrup insan kimi qəbul edilmədiklərinə ümid edə bilərlər. Təəssüf ki, dünyanın bir çox xalqları bu kiçik rahatlığı belə əldə edə bilmirlər: cəmiyyətlərin sayını xatırladığı və rəsmi olaraq andığı hadisələrin sayı baş verən dəhşətli hadislərdən çox-çox azdır.

Xatırlanacaq bir sıra hadisələr var, ancaq biz onların anım mərasimini həyata keçirmirik, yaxud da o hadisələr barədə ətraflı məlumata sahib deyilik.

  • Qul ticarətinin dəhşətli təfərrüatları, öldürülən insan sayı və kölələrin köçürüldüyü və işdə yaradılan dəhşətli şərtlər barədə, əslində, nə bilirik?
  • Avropada, İkinci Dünya müharibəsini və yəhudilərin kütləvi şəkildə öldürülməsini xatırlayırıq, amma nə qədər adam nasistlərin hədəf aldığı digər qrupları xatırlayır? Əhali nisbəti sayında qaraçıların yəhudilərdən daha çox əhali itirdiyini bilirik?
  • İkinci dünya müharibəsində öz ölkəmiz oynadığı rolu nə qədər qəbul edir? Müharibələr dəhşətli günlərdir və bəzən bir müharibənin sona çatması və ya düşmənin məğlub edilməsi üçün istənilən vasitədən istifadənin haqlı olduğu düşünülür. Halbuki müharibə dövründə də standartlar var və yüz minlərlə mülki şəxsin öldürüldüyü Alman şəhərlərinin kütləvi bombardmanı bu standartları pozdu.
  • Stalinizmin cinayətlərini, kütləvi deportasiya və aclıq da daxil olmaqla necə qəbul edirik? Onları bu gün kimlər anmalıdır?
  • Afrika ölkələrində, məsələn, Konqo və ya Əlcəzairdə müstəmləkəçiliyin təsirləri haqqında, həqiqətən, nə qədər reallığa diqqət yetiririk? Nə qədərini bilmək istəmirik?

Sual: Qeyd olunan hadisələrin hansı barəsində eşitmisiniz? Ölkənizin cəlb olunduğu oxşar dəhşətlər barədə düşünə bilirsiniz?

Bizim gələcəyimiz keçmişimizdən daha böyükdür.
Ben Okri

Keçmiş əzab bu günə qədər yaşanan hüquqların pozulmasında da rol oynamağa davam etsə də, hətta buna səbəb olan ölkələrin xatırlamadığı hadisələr də mövcuddur:

  • 1966-cı ildə Nigeriyada vətəndaş müharibəsi baş verdi və Nigeriyanı Biafradan tamamilə xilas etmək cəhdləri edildi. Ölkədə İqbo və Şərqliləri məhv etmək və ölkəni onlardan təmizləmək üçün mümkün olan hər vasitə istifadə edilmişdir. İngilislər, ruslar, Şərq almanları və Misirlilər milyonlarla Biafran xalqının öldürülməsində və işgəncə edilməsində iştirak etmişdir.2
  • Kolumbun 1492-ci ildə gəlməsindən əvvəl, Şimali Amerikanın əhalisi 1,8 milyondan 12 milyona qədər hesablanmışdır. Növbəti dörd yüz il ərzində onların sayı təxminən 237 minədək azalıb. Bir çox yerli amerikalılar birbaşa Avropa müstəmləkəçiləri tərəfindən öldürüldü; digərləri müstəmləkəçilər tərəfindən gətirilən xəstəliklərdən öldülər.

Biz başqalarının da bizim kimi olduğunu radikal şəkildə inkar edərək bu vəziyyətə gəldik.
Jan-Pol Sartr

"... Avropalı xristian işğalçıları Kanada Arktikasından Cənubi Amerikaya qədər yerli əhalini sistematik şəkildə qətlə yetiriblər. Onlar müharibə, ölüm yürüşləri, yararsız torpaqlara məcburi köçürülmə, əsas qida təchizatı – Buffaloların məhv edilməsi və zəhərləndirilməsindən istifadə edirdilər. Bəzi avropalılar hindulara atış təlimi məqsədilə atəş açırdılar".3

  • 1885-ci ildə Konqo şahzadə Leopoldun fərmanı ilə Belçikanın bir hissəsinə çevrildi. Böyük kauçuk ehtiyatları şahzadəyə dünyanın ən zəngin insanlarından birinə çevrilməyə kömək etdi. Ancaq bəzi sahələrdə əhalinin 90%-i məhv edildi, çünki onlar artan kauçuk tələbatını ödəməyə qarşı çıxmağa cəhd etdi.

"Kəndlilər ictimaiyyət qarşısında cəzalandırılıb, yandırılırdılar və kifayət qədər kauçuk istehsal etmədikdə əlləri kəsilirdi. Əsgərlərə verilən müharibə sursatının boşa sərf edilmədiyinin sübutu kimi öldürdükləri hər kəsin əlini kəsmək əmr edildi. Əslində hər bir əsgərin hər atışa görə sağ əl gətirməsi lazım idi."4

  • 1944-cü ildə, demək olar ki, bütün Çeçen əhalisi qışın ortasında 2 və ya 3 həftə davam edən bir səfərdə bir neçə gün ərzində deportasiya edildi. Onlar mal-qara yük maşınlarına yüklənmiş və yalnız 3 günlük qidalanma icazəsi verilmişdi. Bütöv bir millətin üçdə biri və ya yarısının yolda və ya daha sonra sürgündə öldüyü güman edilir. Qafqazdan olan digər etnik qruplar Polşa, Volqa almanları, Baltikyanı ölkələr və Kırım tatarları da kütləvi miqyasda deportasiya edildi.

Çeçen xalqının deportasiyası
Avropa Parlamenti, Aİ-Rusiya əlaqələri mövzusunda Şuraya tövsiyəsi
[Avropa Parlamenti] bütün Çeçen xalqının 23 Fevral 1944-cü ildə Stalinin əmrləri ilə Mərkəzi Asiyaya deportasiyasının 1907-ci il Dördüncü Haaqa Konvensiyası və 9 dekabr 1948-ci ildə BMT Baş Assambleyası tərəfindən qəbul edilən Soyqırım Cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılmasına dair Konvensiyaya uyğun olaraq soyqırım hesab edir.5

Xatırlama yolu ilə insan hüquqlarının qorunması

“Bir də heç vaxt” nəsihətini ciddi qəbul edən hər bir şəxs – biz dünyada baş verən bütün dəhşətləri izləyərkən - bizdən bu cümləni mənəvi narahatlıqlarımızın əvəlində və ya sonunda dediyimizi soruşmalıdır.
Harold Zinn, tarixçi

Xatırlama və insan hüquqları arasında əlaqə zamanla həm keçmişə işıq salacaq, həm də irəli gedəcəkdir. İnsan hərəkətləri və ya hərəkətsizliyi nəticəsində yaranan dəhşətli hadisələr keçmişdə həlak olmuş və ya başqa bir şəkildə zərər çəkmiş qurbanlara hörmət əlaməti olaraq xatırlanmalıdır. Ancaq xatırlamağın uzaqgörənlik aspekti də eyni dərəcədə vacibdir, lakin bəzən, xüsusilə də qorxunc hadisələrdə öz rolumuza nəzərə yetirmək zərurəti yarandıqda, buna laqeydliklə yanaşırıq. Rəsmi anım adətən hökumətlər tərəfindən təşkil edilir və hökumətlər keçmiş səhvləri qəbul etməyə və ya insan hüquqları baxımından ağır nəticələrə səbəb olan hərəkətlərlə bağlı öhdəlik götürməyə heç də həmişə hazır deyillər. Ölkələr öz qələbələrini və öz qurbanlarını xatırlayırlar, lakin digər ölkələrin qurbanlarını nadir hallarda qəbul edirlər. ABŞ-ın baş katibi Əfqanıstan münaqişəsinin başlanğıcındakı bəyanatında məşhur ifadəsini səsləndirmişdi: "biz bədənləri saymırıq”. O, bununla müharibədə əfqan qurbanlarını saymadıqlarını qeyd etmişdi, ancaq, əlbəttə ki, hər bir ölkə istər hərbi, istərsə də mülki olmaqla öz qurbanlarını sayır. Hal-hazırda Əfqanıstanda baş verən qarşıdurmada iştirak edən ölkələrdən hansı biri bu ölkədəki mülki itkilərin, həmçinin bütün itkilərin qeydiyyatını aparmağa çalışdı?

Xatırlamaq gələcəkdə insan hüquqlarının kütləvi pozuntularının qarşısını almaq üçün bir köməkdirsə, biz özümüzə baxdıqda dürüst olmalıyıq! Ölkəmizdəki rəsmi siyasətin digər ölkələrdə insan hüquqlarının pozulması ilə nəticələnə biləcək nəticələrindən xəbərdar olmalıyıq. Biz keçmişdə etdiyimiz səhvləri qəbul etməliyik və indi əməllərimizə diqqət yetirməliyik. Yalnız o zaman öyrənməyə başlaya bilərik.

Sual: Ölkənizdəki anım tədbirlərindən hər hansı biri ölkəniz tərəfindən edilən cinayətlərə qarşı yönəlir?

Ədalətin bərpa edilməsi

Unutmağın mümkünsüzlüyü
Faşistlər bizim həyatımızı məhv etdi, belə ki, bunu bu gün belə unutmaq mümkün deyil. Bu gün biz bütün Avropanı dolaşırıq, faşistlərin bizdən aldığını axtarırıq. Aramızda analarına edilən təcavüzlər nəticəsində dünyaya gələn, anası qaraçı, atası isə alman olan uşaqlar var, məsələn J.S. və A., onlar bizimlə almanlar kimi deyil, qaraçılar kimi dərbədər olublar. Onlar da mənalı, ləyaqətli həyat sürə biləcəkləri bir yer axtarışındadırlar.
Sefedin Jonuz

Cinayət törədən şəxslərin cəzalandırılmadığı və küçədə rahat gəzə bildiyi bir zamanda qanuna hörmət edən demokratika yaratmaq çətindir.
Human Rights Watch

Nasist soyqırımı İkinci Dünya Müharibəsi ilə birlikdə, yəqin ki, Avropanın yaddaşlara ən çox qazınan hadisəsidir. Halbuki ən çox hədəflənən və zərər çəkmiş qruplardan olan qaraçılar hələ də Avropada böyük ayrı-seçkiliyə məruz qalan bir xalqdır. Son bir neçə il ərzində, biz Avropa Şurasının çoxsaylı dövlətlərində qaraçıların beynəlxalq insan hüququ qurumları tərəfindən qınanan hüquq pozuntularını gördük. Aydındır ki, soyqırımı "xatırlamaq" və onunla öyrənmə üsulları qeyri-adekvat görünür.

Ümumiyyətlə, dəhşətli cinayətlərin qurbanlarına ədalətin bərpasında dörd əsas element var:
1. Cinayəti qəbul etmək
2. Buna səbəb olan hərəkətləri qınamaq
3. Sağ qalanlara təzminat ödəmək
4. Hadisələrin təkrarlanmaması üçün nə olduğunu yadda saxlamaq.

Etiraf

Onların yad etdiyi qubanlar tamamilə kişilərdən və hərbi vasitələrdən ibarət idi. Qəbirstanlıqlar qadın, uşaq, qaçqın və ya heyvan qurbanları anmaq üçün bir yer olaraq təşkil edilməmişdi. Onların təşkili ölümü xatırladırdı, amma qurbanların başına gələn digər şeyləri, qorxunu, dəhşəti xatırlada bilmirdi.
Sonia Batten

Nə baş verdiyini etiraf etmək, insanların - fərdlərin və ölkələrin keçmişi qəbul etməyinə və sosial, siyasi və iqtisadi cəhətdən hərəkət etməyinə kömək edir. Etiraf bir dövlət tərəfindən rəsmi üzr ola bilər. Cənubi Afrikadakı aparteid (irqi-ayrı seçkilik) dövründən sonra, Mərakeş, Çili və Argentinada, keçmiş Yuqoslaviyadakı zülmlərə görə məsuliyyətini qəbul etmə prosesi həqiqət və barışıq prosesləri ilə böyük ölçüdə dəstəklənmişdir.
Etiraf edilmədikdə ədalətsizliklər aradan qaldırıla bilməz. Qaraçılara edilən zülmlər açıq şəkildə etiraf edildi. Əgər belədirsə, güman ki, Avropa daxilində hökumətlər hələ də xatirələri təmizlənməmiş insanlara kömək etmək üçün daha güclü tədbirlər; onlara qarşı davam edən ayrı-seçkiliyi aradan qaldırmaq üçün daha çox işlər görməlidirlər.

Qınama

Cinayət törədildikdə hərtərəfli istintaqa ehtiyac vardır, hadisəyə görə məsuliyyət daşıyanlar qınanmalı və mühakimə olunmalıdırlar. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin qurulmasından və soyqırım cinayətlərindən xəbərdar olma ehtimalının yarandığı gündən etibarən kütləvi insan hüquqları pozuntularının düzgün qiymətləndirilməsi və qınanılması üçün bir şans var.Düzgün qınama bütün tərəflərin hər hansı bir münaqişədə və ya soyqırım aktında olan rolunu nəzərə almalıdır – belə olsa da, olmasa da bir tərəfin daha çox günahlandırıldığı izləyənlər tərəfindən açıq-aşkar görülür.
Küçmiş Yuqoslaviya üzrə Beynəlxalq Cəza Məhkəməsi (ICTY), Beynəlxalq Amnistiya və digər insan hüquqları təşkilatları tərəfindən hər iki tərəfin müharibə cinayətləri törətdiyinə dair sübutlara baxmayaraq, NATO-nun bombalama kampaniyasını nəzərə almaması bir çoxları tərəfindən qınanılıb.

Sual: İnsan hüquqlarının qorunması üçün fəaliyyət göstərənlər insan hüquqlarını pozduqda qınanmalıdır?

Təzminat

İkinci Dünya müharibəsindən bəri Almaniyada nasistlər tərəfindən təqibə məruz qalan insanlara təzminat vermək üçün bir sıra qanunlar qəbul edildi. 1951-ci ildə Almaniya Federativ Respublikasının birinci kansleri Konrad Adenauer bəyan etmişdir: "Bizim adımızdan haqqında danışıla bilməyəcək cinayət törədilib və bu hadisələr çox ciddi şəkildə zərər çəkmiş yəhudilərin itirdiyi insanlar və əmlakları üçün maddi və mənəvi təzminatı tələb edir ... " Yalnız 1979-cu ildə nasistlərin qaraçılara etdiyi zülmün irqçi motivasiya olduğu təsbit edildi. Onların edilən zülmlər qarşılığında təzminat almaq üçün müraciət etmək hüququ qazanmalarına baxmayaraq, çoxları artıq ölmüşdü.
Keçmiş Yuqoslaviyada müharibələr zamanı təcavüzə uğrayan və bunun üçün təzminat almayan qadınlar kimi bir çox başqa nümunələr də çoxdur.

Xatırlamaq

Hətta bir hadisə rəsmi anıma layiq görülsə də, zərər çəkmişlər, həqiqətən, qurban kimi tanınsalar da – anımın təşkil tərzi və cəmiyyətə göndərilən mesajlar öyrənilmək üçün "düzgün" dərsləri müəyyən edə bilmir. Biz, həqiqətən, köləlik və müstəmləkə dövründə baş verən digər cinayətləri xatırlamağa müvəffəq olmuşuqsa, bu cinayətləri törətmiş ölkələr xalqlarının bu zülmlərdən lazımi qədər məlumatlı olmasından necə əmin ola bilir? İkinci Dünya müharibəsinin rəsmi anım rəqəmləri gerçəkləri əks etdirsə idi, Müttəfiq qüvvələr tərəfindən törədilən müharibə cinayətlərini də qəbul etməli olmazdıq? Əgər biz holokostun özünü xatırlamağa müvəffəqiyyətli olsa idik, əlillərin, homoseksualların və qaraçıların yaşadığı zülmləri qəbul etməli olacaqdıq? Halbuki, bu üç qrup Avropanın hər tərəfində ən çox ayrı-seçkiliyə məruz qalmış insanlardır.

Sual:Necə düşünürsünüz, nasist holokostunun “real” dərsləri olmuşdur?

Yəhudilərə edilən zülmlər hər kəs tərəfindən tanınır və qəbul edilib. Lakin bu qrup tərəfindən yaşanan dəhşətli və cinayətkar zülmün qəbul edilməsindən başqa, soyqırımın gerçək dərsləri mütləq istənilən qrupa qarşı yönələn ayrı-seçkilik olmalıdır. Köhnə cinayətlərin tanınmasında köhnə qurbanların mövcud insan hüquqları pozuntularından uzaqlaşdırılmaması vacibdir. Əks halda, soyqırımından alınan dərs heç kimin bu zülmə məruz qalmaması deyil, yalnız yəhudi xalqının heç vaxt eyni şəkildə zülm çəkməməsi olacaq.
Etiraf, qınama, təzminat və xatırlama olmadan ədalətsizlik və kütləvi insan haqları pozuntularının xatirələri hərəkətlərə bəraət qazandırmaq üçün istifadə ediləcək. Milli siyasi gündəmlər məqsədilə kollektiv xatirələrin manipulyasiyası Avropada ciddi təhlükə yaradır. İspaniyada İspan vətəndaş müharibəsi qurbanlarına qarşı hörmətin bərpa edilməsi ilə bağlı polemika, Osmanlı İpmeriyası dövründə kütləvi məcburi köçürmələr, sonrakı ölümlər ilə bağlı gərginlik daha çox mübahisə və qarşıdurma yaratmaq üçün yaddaşdan istifadə riskinin yalnız iki nümunəsidir.

Şifahi tarix
Şifahi tarix metodologiyası insanlara tarixin agentləri kimi diqqət yetirir və bu gün keçmişi mənalandırmaq vasitəsi kimi yaddaşdan istifadə edir. Münaqişənin müxtəlif tərəflərindən şəxsi xatirələri və hekayələri bir araya gətirməklə şifahi tarix tarixdə bir çox perspektivləri təşviq edərək barışığa dəstək verir. “Gələcək üçün xatırla” DVV International-ın (Alman Yetkinlərinin Təhsili Dərnəyi) şifahi tarixdən istifadə edərək barışıq və dialoqa dəstək verən layihəsidir; layihə Cənub-Şərqi Avropaya fokuslansa da, Türkiyə və Rusiya Federasiyası daxil olmaqla digər regionlara və tərəfdaşlara da yönəlmişdir..6

Avropa Şurasının işi

Təhsil

Biz fikir mübadiləsi mərkəzində sümük yığınının deyil, abidələrin olmasını istəyirik.
Ildephonse Karengera, Ruanda Soyqrımının Qarşısının alınması və Əbədiləşdirilməsi üzrə direktor

İkinci Dünya müharibəsi dağıntılarından çıxan Avropa Şurası 20-ci əsrin ilk yarısında hakim olan totalitar ideologiyalara və onların nəticələrinə qarşı mübarizə məqsədi ilə özünün əsas məqsədlərini müəyyən etmişdir: dözümsüzlük, ayrılıq, istisna, nifrət və ayrı-seçkilik. Avropa Şurasının üzərində dayandığı dəyərlər - demokratiya, insan hüquqları və qanunun aliliyi - müharibədən sonrakı mühafizənin bir hissəsidir. Bu, digər məsələlərlə yanaşı, mədəniyyətlərarası dialoq hesabına hər kəsin ləyaqətinə bərabər hörmət etməyi öyrənməyə çalışan Avropa cəmiyyətinin qurulmasının zəmanətidir.
1954-cü ildən etibarən Avropa Mədəniyyət Konvensiyası qarşılıqlı anlaşma və insanlığa qarşı bu cür cinayətlərin qarşısını almaq üçün bütün üzv dövlətlərin tarixinin Avropa miqyasında öyrədilməsinin vacibliyini vurğulamışdır. Holokost mövzusu məktəblərdə 20-ci əsr layihəsində Avropanın tarixi ilə bağlı öyrənmə və tədris çərçivəsində öz yerini tapmışdır.
2001-ci ildə Avropa Şurası Avropada bu mövzuda tədrisin inkişaf etdirilməsi və möhkəm şəkildə qurulması məqsədi ilə Holokostun Anım Günü və insanlığa qarşı cinayətlərin qarşısının alınması gününü təsis etmişdir. Avropa Anım Günü üçün xüsusi bir tarix yoxdur. Hər bir üzv dövlət öz milli tarixinə uyğun bir tarix seçməli və bu şəkildə şagirdlərin özlərinə aid olan mədəni irs olduğunu bilməsi üçün anım gününün keçirilməsini təmin etməlidir.

Tarixi ziddiyyətlər insan hüquqlarını əsarətdə saxlaya bilməz. Tarixi hadisələrin birtərəfli şərhinin azlıqlara qarşı ayrı-seçkiliyə, ksenofobiyaya və münaqişlərin yenilənməsinə gətirib çıxarmasına yol verilməməlidir. Yeni nəsil öz ulu babalarının etdiklərinə görə günahlandırılmamalıdır.
Toma Hammarberq, Avropa Şurasının İnsan Hüquqları müvəkkili

Parlament Assambleyası müntəzəm olaraq tarix tədrisində çox perspektivli olmağa çağırır. 1880 (2009) tövsiyəsində Assambleya bir daha vurğuladı ki "tarix bugünkü Avropada başlıca siyasi rola malikdir. Bu, fərdlər və Avropa xalqları arasında daha çox anlaşma, dözümlülük və etimada kömək edə bilər və ya bölünmə, zorakılıq və dözümsüzlük üçün qüvvə ola bilər". Tarixin tədrisi münaqişə və qarşıdurma sonrası ərazilərdə sülhün və barışın dəstəklənməsi üçün bir vasitə ola bilər. Tövsiyə eyni tarixi hadisələrin bir çox fikir və təfsiri ola biləcəyini vurğulayır və tələbələrə millətçiliyin daha çox mənfi cəhətlərini aşılayan ənənəvi tarix tədrisinin əvəzinə, müxtəliflik və mədəni fərqlərə hörmət göstərməyə kömək edən və dəstəkləyən çoxtərəfli bir yanaşmaya həvəsləndirir".
“Bölücü xətlər olmadan Avropanın Ümumi Tarixi” tarixçilər, tədris planları, dərslik müəllifləri, digər pedaqoji materialların yazıçıları və tarix müəllimlərinin birgə həyata keçirdikləri bir layihədir. Layihə münaqişələrin qarşısının alınması və barışıq proseslərinə dəstək vermək məqsədləri ilə tarixi qarşılıqlı əlaqələri və yaxınlaşmaları daha yaxşı öyrənməklə Avropada xalqların ümumi tarixi irsini vurrğulamağa çalışır.

Bu əsrə damğa vuran dağıdıcı hadisələrin, yəni Holokostun, soyqırımların, bəşəriyyətə qarşı digər cinayətlərin, etnik təmizləmənin, insan hüquqlarının və Avropa Şurasının xüsusi qeyd etdiyi əsas dəyərlərin kütləvi olaraq pozulmasının yenidən ortaya çıxması və inkarının qarşısının alınması üçün mümkün olan hər şey edilməlidir. Avropa Şurası, Nazirlər Komitəsi7

Avropa Şurası Holokostun xatırlanması və insanlıq əleyhinə cinayətlərin qarşısının alınması mövzusunu əsl dəyərləri və mədəniyyətlərarası dialoqu dəstəkləmə ilə bir arada görür. Fəaliyyətlər üçün təkliflərə xüsusi tədbirlər, gənclər hərəkatının rəhbərləri, gənclər assosiasiyaları və ixtisaslaşdırılmış QHT-lərin təliminin təşkil edilməsi və Holokostun inkarına qarşı mübarizə və təftişçiliyə qarşı xüsusi diqqət yetirilməsi daxildir. Bu, öz milli kimliyini axtarmaqla məşğul olan və istisnasız demaqoqiyadan təsirlənən və ya Holokostun dəhşətlərinə məruz qalan həssas yeniyetmələrlə təmasda olan müəllimlər üçün xüsusi təlim vasitəsilə həyata keçiriləcəkdir. Eyni zamanda, xüsusilə gənclər tərəfindən şəbəkələşmə üçün istifadə edilən yeni ünsiyyət vasitələrindən istifadə etmək barədə məlumat veriləcəkdir.

Gənclər

Xatırlamaq gənclər üçün vacibdir. Silahlı münaqişələrə cəlb edilməkdən başqa (insan hüquqları pozuntuları hədəfləri kimi) gənclər zəngin fəaliyyət və layihələrin əsas hədəflərindəndir, çünki barışıq və dialoqun onlar vasitəsilə həyata keçirilməsi lazımdır. Bu səbəbdən bir çox beynəlxalq gənclər təşkilatları nifrət və qərəzli fikirlərin aradan qaldırılması üçün yaradılmışdır; beynəlxalq həmrəylik milliyyətçi və ksenofobik baxışları dünya üzərində əvəz etmək deməkdir. 1963-cü ildə Fransanın Almaniyadakı Gənclər İdarəsinin yaradılması barışıq öhdəliyinin və gənclərin burada oynadığı rolun nümunəsidir. İdarə Fransız və Alman gəncləri arasında dialoq və mübadilə təşviq etmək üçün Fransa və Almaniya tərəfindən yaradılmışdır, lakin bu gün digər ölkələri də əhatə edir.

Sual Ölkənizin tarixində özünüzü nə ilə bağlı məsul hiss edirsiniz?

Yaddaşı olmayan xalq ruhunu itirmək təhlükəsi ilə üz-üzədir.
Ngugi wa Thiong’o

Gənclər təşkilatları gənclərlə xatırlatma fəaliyyətlərində ənənəvi olaraq birbaşa və dolayı yollarla fəaldırlar. Avropadakı azlıqlara mənsub gəncləri təmsil edən qurumlar bu cəmiyyətlərin tarixi yaddaş və şəxsiyyətlərinin daşıyıcılarıdırlar. Nəticədə, onlar üzvləri üçün birbaşa təhsil funksiyası və geniş cəmiyyətdə azlıqların nümayəndəsi kimi rol oynayırlar. Digər gənclər təşkilatları insan hüquqlarının əsas pozuntuları, barışıq və dialoqun təşviqində məlumatlandırmaq və maarifləndirməkdə fəaldırlar. Həm Avropa Gənclər Mərkəzi, həm də Avropa Gənclər Fondu bu cür fəaliyyətlərə dəstək verirlər. Bu fəaliyyətlərə Gənclərin Sülh Düşərgəsində müxtəlif icmalarda Holokost, Ruanda genosii barədə maarifləndirmə, əməkdaşlıq və sülhün yaradılması və digər münaqişələrdəki "digər tərəflər" ilə dialoqa cəlb olunması barədə məlumatlandırma və öyrənmə daxildir. Digər təşkilatlarla əməkdaşlıq edən Avropa Yəhudi Tələbələr Birliyi soyqırım ilə bağlı bir sıra tədqiqat tədbirləri başlatdı və Holokost üzərində işi digər soyqırımlarla, o cümlədən Ruanda və Darfurla birləşdirdi.

Onları təbliğatın təzyiqi və ya işgəncə ilə məhv edin. Onlara ölməyə icazə verməyin, onların sorğulanmaları mümkün olmayan yerə getməklərinə imkan verməyin.
Tədqiqatçının təlimatı, Kamboca

Qaraçı Gənclərinin Fəaliyyət Planı qaraçı gənclərinin şəxsiyyətinin gücləndirilməsinin vacib bir ölçüsünü nəzərdə tutur; buraya Beynəlxalq qaraçı günləri, Roma və Sinti soyqırımlarının anım gününə dair fəaliyyətlər kimi tədbirlərin təşkili ilə qaraçı cəmiyyətinin daxilində və xaricində qaraçı tarixi və dili haqqında məlumatlandırma daxildir.

İstinadlar

1 www.coe.int/t/dg4/education/remembrance/archives/dayRemem_en.asp
2 http://ositaebiem.hubpages.com/hub/BIAFRA-THE-FORGOTTEN-GENOCIDE
3 www.religioustolerance.org/genocide5.htm
4 http://globalblackhistory.blogspot.co.uk/2012/02/forgotten-history-king-leopold-and.html
5 Avropa Parlamenti, (2003/2230(INI))
6 www.historyproject.dvv-international.org 
7 Nazirlər Komitəsinin üzv ölkələrə iyirmi birinci əsrdə tarixin öyrədilməsi üzrə Tövsiyəsi Rec (2001)15

KOMPASS

Gənclərin iştirakı ilə insan hüquqlarının
təhsili üzrə təlimat vəsaiti

compass-key-date
  • 27 YanvarHolokost Qurbanlarının Beynəlxalq Anım Günü
  • 8 MartBeynəlxalq Qadınlar Günü
  • 21 Martİrqi ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması üzrə Beynəlxalq Gün
  • 7 AprelRuanda Soyqrımı Qurbanlarının Anım günü
  • 1 MayBeynəlxalq Əmək Günü
  • 5 MayAvropa Günü
  • 8-9 MayTime of Remembrance and Reconciliation for Those Who Lost Their Lives during the Second World War
  • 21 MayIkinci Dünya Müharibəsi Qurbanlarının Anım günü
  • 26 IyunBMT-nin Beynəlxalq İşgəncə Qurbanlarına Dəstək Günü
  • 18 IyulBeynəlxalq Nelson Mandela Günü
  • 2 AvqustBeynəlxalq Qaraçı Holokostu Anım Günü
  • 6 AvqustHiroşima Günü
  • 9 AvqustBeynəlxalq Yerli Xalqlar Günü
  • 23 AvqustBeynəlxalq Qul Alveri Anım Günü
  • 23 AvqustStalinizm və Nasizm Qurbanlarının Anım Günü
  • 21 SentyabrBeynəlxalq Sülh Günü
  • 9 NoyabrBeynəlxalq Faşizm və Antisemitizm əleyhinə gün
  • 29 NoyabrFələstinlilərin Beynəlxalq Həmrəylik Günü
  • 2 DekabrBeynəlxalq Quldarlığın Aradan Qaldırılması günü