(Xülasə)

1996-cı il tarixli Avropa Sosial Xartiyası (yenilənmiş) 1999-cu ilin 1 iyul tarixində qüvvəyə minmişdir və 1961-ci il tarixli Avropa sosial Xartiyası, onun 1988-ci il tarixli əlavə Protokolunda təmin olunan bütün hüquqları bir alətdə birləşdirir və İştirakçılar tərəfindən qəbul olunmuş yeni hüquqlar və dəyişiklikləri əlavə edir. Tədricən o, 1961-ci il müqaviləsini əvəz edir. Xartiya bütün şəxslərin gündəlik həyatında üzləşdiyi hüquq və azadlıqları təmin edir.

Xartiyada yer alan əsas hüquqlar aşağıdakılardır:

Mənzil:
• münasib və əlverişli mənzil əldə etmək;
• evsizliyin azaldılması; bütün əlverişsiz kateqoriyalara hədəf olan mənzil siyasəti;
• məcburi köçürülmənin məhdudlaşdırılması prosedurları;
• qeyri-vətəndaşlar üçün sosial yaşayış və mənzil müavinətləri üzrə bərabər imkan;
• mənzil tikintisi və ailə ehtiyacları ilə bağlı mənzil üstünlükləri.

Sağlamlıq
• bütün əhali üçün əlçatan, səmərəli səhiyyə müəssisələri;
• sağlam ətraf mühitin qorunması da daxil olmaqla, xəstəliklərin qarşısının alınması siyasəti;
• işdə sağlamlıq və təhlükəsizliyin qanunla təmin edilməsi və praktikada təmin edilməsi üçün peşə təhlükələrinin aradan qaldırılması;
• analığın qorunması.

Education

• free primary and secondary education;
• free and effective vocational guidance services;
• access to  initial training (general and vocational secondary education), university and non-university higher education, vocational training, including continuing training;
• special measures for foreign residents;
• school integration of children with disabilities;
• access to education and vocational training for persons with disabilities.

Təhsil
• pulsuz ibtidai və orta təhsil;
• sərbəst və effektiv peşə təlimatı xidmətləri;
• başlanğıc təlim (ümumi və peşə orta təhsili), universitet və universitetdən kənar ali təhsil, peşə hazırlığı, o cümlədən davamlı təlimin əlçatanlığı;
• xarici sakinlər üçün xüsusi tədbirlər;
• əlil uşaqların məktəbə inteqrasiyası;
• əlilliyi olan şəxslər üçün təhsil və peşə hazırlığı imkanı.

İşə götürülmə
Işləmək azadlığı
• məcburi əməyin qadağan edilməsi;
• 15 yaşadək uşaqların məşğulluğunun qadağan edilməsi;
• 15 ilə 18 yaş arasındakı uşaqlar üçün xüsusi iş şəraiti;
• Sərbəst daxil olunmuş iş yerində yaşayış üçün gəlir əldə etmə hüququ.

Ədalətli iş şəraiti
• tam məşğulluğu təmin etmək üçün nəzərdə tutulmuş iqtisadi və sosial siyasət;
• əlilliyi olan şəxslər üçün iş imkanı;
• ödəniş və iş saatları baxımından ədalətli iş şəraiti;
• vəzifədən azad edilmə halında müdafiə;
• cinsi və psixoloji təhqirdən qorunma.

Kollektiv hüquqlar
• iqtisadi və sosial maraqları müdafiə etmək üçün həmkarlar ittifaqları və işəgötürən təşkilatlarının yaradılması; onlara qoşulmaq və ya qoşulmamaqla bağlı qərar vermək üzrə fərdi azadlıq;
• birgə məsləhətləşmələrin, kollektiv danışıqların, razılaşmaların və könüllü arbitrajın təşviqi;
• tətil etmək hüququ.

Hüquqi və sosial müdafiə
• uşağın hüquqi vəziyyəti;
• gənc cinayətkarlarla rəftar;
• pis rəftar və istismardan qorunma;
• sui-istifadənin hər hansı formasının (cinsi və ya digər) qadağan olunması;
• ailənin hüquqi müdafiəsi (həyat yoldaşlarının cütlük daxilində və uşaqlarla əlaqədar bərabərliyi, ailənin dağılması halında uşaqların müdafiəsi);
• sosial təminat, sosial rifah və sosial xidmətlər hüququ;
• yoxsulluqdan və sosial təcriddən qorunmaq hüququ;
• uşaq baxımı;
• yaşlılar üçün xüsusi tədbirlər.

İnsanların hərəkəti
• ailənin toplaşması hüququ;
• vətəndaşların ölkədən çıxma hüququ;
• ölkədən çıxarılma halında prosessual təminatlar;
• immiqrasiya üzrə formallığın sadələşdirilməsi.

Ayrı-seçkiliyin olmaması
• qadınlar və kişilərə qarşı bərabər rəftar və məşğulluq üçün bərabər imkanlar;
• Nizamnamədə nəzərdə tutulmuş bütün hüquqların irqi, cinsi, yaşı, rəngi, dili, dini, düşüncəsi, milli mənşəyi, sosial kökləri, sağlamlıq vəziyyəti və ya hər hansı azlıqla əlaqələrindən asılı olmayaraq, bütün vətəndaş və qanuni olaraq məskunlaşmış və/və ya işləyən əcnəbilərə tətbiq olunması;
• ailə məsuliyyətlərinə əsaslanan ayrı-seçkiliyin qadağan edilməsi;
• əlilliyi olan şəxslərin sosial inteqrasiya və cəmiyyətin həyatında iştirak hüququ.

Nizamnamə iştirakçı dövlətlər tərəfindən dövlət hesabatlarının təqdim edilməsinə (1991-ci il Protokolu) və kollektiv şikayət sisteminə (1995-ci il Protokolu) əsaslanan nəzarət mexanizminə malikdir, bu da, həmkarlar ittifaqları və qeyrihökumət təşkilatlarına xüsusi olaraq kollektiv iddialar təqdim etməyə icazə verir.

Avropa Sosial Hüquqlar Komitəsi (ECSR) iştirakçı dövlətlərin Xartiya ilə uyğunluğunun monitorinqinə cavabdeh olan orqandır.

Komitə, Avropa Şurasının Nazirlər Komitəsi tərəfindən altı il müddətinə seçilən, bir dəfə yenilənə bilən 15 müstəqil, qərəzsiz üzvdən ibarətdir.