Ustęp 1 artykułu 2 mówi: „Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia (...)”. Następnie ujęty jest wyjątek dla kary śmierci, który nie odnosi się do Państw, które są Stronami Protokołu nr 6 (który znosi karę śmierci, za wyjątkiem czasu wojny, o ile prawo danego państwa tak stanowi) lub Protokołu nr 13 (który znosi karę śmierci całkowicie). Ustęp 2 wskazuje trzy wyjątki od zakazu umyślnego pozbawienia życia.
Trybunał uznał, że istnieje pozytywny obowiązek Państw i ich organów do zapewnienia ochrony życia, który wymaga w wielu sytuacjach środków zaradczych, na przykład:
- ochrona przed przemocą stosowaną przez innych, ale tylko w przypadku gdy władze wiedziały lub powinny były wiedzieć o rzeczywistym i nieuchronnym ryzyku i nie udało im się uczynić wszystkiego czego można było racjonalnie oczekiwać, aby go uniknąć. Na przykład, obowiązek ten został naruszony, gdy osoba tymczasowo aresztowana została zabita przez osobę przebywającą w tej samej celi, współwięźnia ze skłonnością do przemocy i chorobą psychiczną (Edwards v. the United Kingdom). Może również pojawić się w sytuacjach długotrwałej przemocy domowej;
- skuteczna ochrona życia osoby przebywającej pod nadzorem Państwa;
- ochrona przed samookaleczeniem, np. gdy znane są skłonności samobójcze osadzonego;
- ochrona osób mieszkających w pobliżu niebezpiecznych obiektów przemysłowych, taka jak w przypadku śmiertelnego wybuchu, do którego doszło na składowisku odpadów, uznanym za stanowiące źródło ryzyka (Öneryıldız v. Turkey), albo ochrona przed przewidywanymi katastrofami naturalnymi.
Zatem obowiązek ochrony życia oznacza nie tylko stanowienie prawa, np. kryminalizację bezprawnego zabijania. Rozciąga się także na ochronę świadków i informatorów, a w stosunku do prowadzących więzienia, areszty, domy opieki i zakłady psychiatryczne, na ochronę osób będących pod ich pieczą przed śmiertelnym uszczerbkiem zaznanym od innych jak i od siebie.
Korzystanie ze środków przymusu przez funkcjonariuszy państwowych: ustęp 2 enumeratywnie wylicza sytuacje, w których użycie środków przymusu nie będzie stanowiło naruszenia prawa do wolności od umyślnego pozbawienia życia. Są to:
- (a) obrona jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;
- (b) wykonanie zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienie ucieczki osobie zgodnie z prawem pozbawionej wolności;
- (c) działania podjęte zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.
Powyższe stanowi zamknięty katalog wyjątków, a nie jedynie przykłady. Państwo ma do wypełnienia poważny test zanim ucieknie się do użycia środków przymusu: ich zastosowanie musi być bezwzględnie konieczne do osiągnięcia jednego lub więcej przypisanych celów oraz proporcjonalne do osiągnięcia zamierzonego celu. Nie wystarcza jednak samo zrównoważanie praw jednostki z interesem społecznym. Tak na przykład, wystrzelenie pięćdziesięciu strzałów w czasie obławy na dom podejrzanego terrorysty wykracza w sposób oczywisty poza uzasadnioną samoobronę funkcjonariuszy policji (Gul p. Turcji, 2000).
Proceduralny obowiązek przeprowadzenia śledztwa w sprawie utraty życia: Trybunału wprowadził powyższy obowiązek w swoim orzecznictwie. Śledztwo powinno zostać wszczęte przez władze z urzędu. Musi ono przebiegać w sposób szybki, skuteczny i jawny a ponadto niezależny od organu, który dopuścił się użycia śmiercionośnej siły. Przeprowadzanie śledztwa jest również wymagane w przypadku utraty życia na skutek czynu osoby prywatnej. Odpowiedzialność za przeprowadzenie takiego śledztwa leży, co do zasady, po stronie organu wyższego szczebla, jednakże funkcjonariusze zaangażowani na poziomie roboczym muszą przygotować się na tę okoliczność poprzez np. przechowywanie informacji na temat zagrożenia życia lub danych dotyczących strażników w przypadku istnienia ryzyka popełnienia samobójstwa w areszcie, etc., a ponadto muszą w pełni i uczciwie współpracować w śledztwie. Odmienne zachowanie mogłoby zostać uznane za niemieszczące się w standardach Konwencji.
Z prawem do życia możemy mieć również do czynienia w przypadku wydalenia i ekstradycji, kiedy dana osoba ma zostać wysłana do kraju gdzie istnieje realne ryzyko zastosowania wobec niej kary śmierci. Decyzje w przedmiocie wydalenia lub deportacji są najczęściej wydawane przez sądy lub ministrów, jednakże funkcjonariusze straży granicznej i innych zaangażowanych służb powinni być świadomi możliwego zagrożenia oraz powinni zaciągnąć informacji czy w indywidualnym przypadku potencjalnego imigranta mogłoby wystąpić takie ryzyko.
PROTOKOŁY nr 6 i 13
Zniesienie kary śmierci
Protokół nr 6 znosi karę śmierci w czasie pokoju, pozwalając państwom na możliwość jej stosowania w czasie wojny lub w okresie bezpośredniego zagrożenia wojną. Protokół 13 jest dalej idący i całkowicie znosi karę śmierci.
