Fakte kyçe rreth Konventës së Stambollit

Një traktat evropian historik për t'i dhënë fund dhunës ndaj grave

Konventa për Parandalimin dhe Luftimin e Dhunës ndaj Grave dhe Dhunës në Familje është një traktat i madh për të drejtat e njeriut që vendos standarde gjithëpërfshirëse ligjore për të siguruar të drejtën e grave për të qenë të lira nga dhuna. Si rezultat i përpjekjeve të vazhdueshme të Këshillit të Evropës që nga vitet 1990 për të parandaluar dhunën ndaj grave dhe dhunën në familje, ky instrument ligjor evropian u negociua nga 47 vendet e tij anëtare dhe u miratua në 7 prill 2011 nga Komiteti i tij i Ministrave. Ajo njihet si Konventa e Stambollit, sipas qytetit në të cilin u hap për nënshkrim më 11 maj 2011. Tre vjet më vonë, më 1 gusht 2014, ajo hyri në fuqi pas ratifikimit të saj të 10-të. Që atëherë, të gjitha qeveritë që kanë ratifikuar këtë traktat kanë detyrimin t'a zbatojnë atë.

Deri më tani, 34 vende anëtare të Këshillit të Evropës kanë ratifikuar Konventën e Stambollit dhe duhet të miratojnë masa për të përmbushur angazhimin e tyre për parandalimin dhe luftimin e dhunës ndaj grave dhe dhunës në familje. Përveç kësaj, 12 vende anëtare e kanë nënshkruar atë - së bashku me Bashkimin Evropian. Një nga palët e saj të para shtetërore, Turqia, njoftoi tërheqjen e saj nga konventa në mars 2021, veprim që hyn në fuqi në 1 korrik 2021. Shtetet e tjera anëtare të Këshillit të Evropës po punojnë në mënyrë aktive drejt ratifikimit, teksa vende jashtë zonës së Këshillit të Evropës kanë shprehur interesin e tyre për t'u bashkuar, çka është e mundur në bazë të Konventës.

Njohja e përvojave të dhunës me bazë gjinore të grave

Konventa e Stambollit njeh dhunën ndaj grave si shkelje të të drejtave të njeriut dhe një formë diskriminimi ndaj tyre. Ajo përfshin forma të ndryshme të dhunës me bazë gjinore ndaj grave, e cila i referohet dhunës së drejtuar ndaj grave sepse ato janë gra ose dhuna që prek ato në mënyrë disproporcionale. Dhuna me bazë gjinore ndaj grave ndryshon nga llojet e tjera të dhunës dhe se fakti që ajo kryhet ndaj një gruaje është edhe shkaku edhe rezultati i marrëdhënieve të pabarabarta të pushtetit midis grave dhe burrave që çojnë në statusin e vartësisë së grave në sferën publike dhe private gjë që kontribuon për ta bërë të pranueshme dhunën ndaj grave.

Sipas Konventës, përdorimi i termit "gjini" synon të pranojë sesi qëndrimet dhe perceptimet e dëmshme për rolet dhe sjelljet që priten nga gratë në shoqëri luajnë rol në përjetësimin e dhunës ndaj grave. Një terminologji e tillë nuk zëvendëson përkufizimin biologjik të "seksit", as të "grave" as të "burrave", por synon të theksojë se pabarazitë, stereotipet dhe dhuna nuk burojnë nga ndryshimet biologjike por nga paramendimet e dëmshme në lidhje me atributet e grave ose rolet që kufizojnë zgjedhjen e tyre. Prandaj, Konventa përcakton çrrënjosjen e dhunës ndaj grave dhe dhunës në familje në avancimin e barazisë midis grave dhe burrave. Më shumë informacion në lidhje me qëllimin e Konventës së Stambollit mund të gjenden në broshurën vijuese:

Konventa e Stambollit: Pyetje dhe përgjigje

Një përgjigje ndaj formave të shumta të dhunës ndaj grave

Konventa e Stambollit specifikon disa forma të dhunës me bazë gjinore ndaj grave që duhet të penalizohen (ose, kur është e zbatueshme, të sanksionohen ndryshe). Këto janë:

dhuna psikologjike
ndjekja
dhuna fizike
dhuna seksuale (përfshirë përdhunimin)
martesa e detyruar
gjymtimi gjenital femëror
aborti i detyruar
sterilizimi i detyruar
ngacmim seksual

Për më tepër, Konventa e Stambollit përcakton detyrimin për të siguruar që kultura, zakoni, feja, tradita ose i ashtuquajturi "nder" të mos konsiderohen si justifikim për ndonjë nga aktet e dhunës të përfshira në fushën e saj.

Konventa e Stambollit gjithashtu mbulon dhunën në familje, duke përfshirë të gjitha aktet e dhunës fizike, seksuale, psikologjike ose ekonomike që ndodhin brenda familjes ose njësisë shtëpiake ose midis ish-bashkëshortëve ose partnerëve aktualë, pavarësisht nëse autori ka apo jo të njëjtin vendbanim me viktimën. Për shkak të seriozitetit të një dhune të tillë, Konventa kërkon të sigurojë që rrethanat në të cilat vepra është kryer kundrejt një bashkëshorteje ose partnereje aktuale apo të kaluar, nga një anëtar i familjes, një person që bashkëjeton me viktimën ose një person që ka abuzuar me autoritetin e tij/saj, mund të sjellë një dënim më të ashpër ose si rrethanë rënduese ose element përbërës i veprës penale. Konventa u kërkon shteteve të sigurojnë siguri dhe mbështetje per viktimat e dhunës në familje të kryer nga anëtarët e familjes, bashkëshortët ose partnerët e ngushtë, pavarësisht nga statusi i tyre martesor ose jo martesor. Konventa mund dhe duhet të zbatohet pavarësisht nga përkufizimet ligjore të "familjes" ose "martesës" dhe njohjes, ose jo, të marrëdhënieve të të njëjtit seks. Këto janë çështje për secilin shtet për të vendosur pasi njohja ligjore e bashkimeve të të njëjtit seks ose birësimi nga çifti i të njëjtit seks është jashtë fushës së Konventës së Stambollit.

Katër qëllime: Parandalimi, Mbrojtja, Ndjekja dhe Politikat e bashkërenduara

Konventa e Stambollit është një hap i madh drejt një përgjigjeje gjithëpërfshirëse dhe të harmonizuar për të siguruar një jetë pa dhunë për të gjitha gratë dhe vajzat anembanë dhe përtej Evropës. Detyrimet e saj mbulojnë katër fusha veprimi të quajtura shpesh të katër "P-të"¹. Këto janë: parandalimi i dhunës ndaj grave, mbrojtja e viktimave, ndjekja penale e autorëve të veprës penale, si dhe zbatimi i politikave gjithëpërfshirëse dhe të bashkërenduara përkatëse. Këto katër objektiva kryesore përfshijnë dispozita të ndryshme, përfshirë masat ligjore dhe praktike që synojnë të shkaktojnë ndryshime konkrete në përgjigjet kombëtare ndaj dhunës ndaj grave dhe dhunës në familje. Infografitë e mëposhtme shpjegojnë se çfarë do të thotë kjo në detaje.

Infografitë dhe broshura për katër shtyllat e Konventës së Stambollit: parandalimi, mbrojtja, ndjekja penale dhe politikat e bashkërenduara.

Siguri dhe fuqizim për të gjitha gratë dhe vajzat në të gjithë larminë e tyre

Konventa e Stambollit bazohet në një qasje të përqendruar tek viktima. Ajo promovon respekt dhe barazi për të gjitha gratë dhe vajzat që mund t'i nënshtrohen dhunës duke ofruar mjete praktike për të siguruar sigurinë dhe fuqizimin e tyre. Parimi i mosdiskriminimit bazohet në detyrimet ligjore që burojnë nga instrumente të tjerë ligjorë, në veçanti në Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut (neni 14 dhe protokolli nr. 12) dhe praktikën e saj gjyqësore. Prandaj, mbrojtja dhe mbështetja e dhënë në bazë të Konventës së Stambollit duhet të jetë në dispozicion të çdo gruaje pa diskriminim, përfshirë lidhur me moshën, paaftësinë, statusin martesor, lidhjen me një pakicë kombëtare, statusin e migrantit ose refugjatit, identitetin gjinor ose orientimin seksual. Për shembull, qasja e një viktime në shërbimet mbështetëse, qendrat e strehimit, në mbrojtje dhe drejtësi nuk duhet të ndryshojë në varësi të llojit të saj të aftësisë së kufizuar, statusit të saj të qëndrimit, pavarësisht nëse ajo ka lindur një grua apo të cilën ajo e do.

Zbatimi jo-diskriminues i Konventës së Stambollit është thelbësor për t'i dhënë fund dhunës ndaj të gjitha grave, meqënëse disa grupe grash përballen me pengesa specifike dhe përjetojnë diskriminim të shumëfishtë në qasjen e tyre në mbrojtje dhe ndihmë. Këto përfshijnë, për shembull, gratë me aftësi të kufizuara, gratë nga pakicat kombëtare, gratë LBTI (Lesbike, Biseksuale, Transgjinore, Interseks), gra nga zonat rurale, gra migruese, azilante dhe gra refugjate, gra pa leje qëndrimi, vajza fëmijë, gra të moshuara, gra të pastreha, gra në prostitucion dhe gra që përdorin substanca psikoaktive. Ёshtë thelbësore të sigurohet që masat për t'i dhënë fund dhunës me bazë gjinore të shtrihen sistematikisht në këto grupe të grave, të jenë të arritshme për to dhe të përshtatura për nevojat e tyre specifike.

Një mekanizëm monitorimi për të identifikuar trendet dhe sfidat

Me ratifikimin nga një qeveri të Konventës së Stambollit, ajo duhet të marrë masa për të zbatuar dispozitat e saj që synojnë parandalimin dhe luftimin e dhunës ndaj grave. Ekziston një mekanizëm monitorimi për të vlerësuar se si këto dispozita vihen në praktikë dhe për të siguruar udhëzime për autoritetet kombëtare. Mekanizmi përbëhet nga dy trupa:

Grupi i Ekspertëve për Veprimin kundër Dhunës ndaj Grave dhe Dhunës në Familje (GREVIO):

GREVIO është një organ i specializuar i pavarur përgjegjës për monitorimin e zbatimit të Konventës nga vendet që e kanë ratifikuar atë (palët në konventë), i përbërë nga 15 ekspertë të pavarur. Ai kryen procedurat e vlerësimit kombëtar që përfshijnë vizita në vend, dhe boton raporte që vlerësojnë legjislativin dhe masat e tjera të marra për të qenë në përputhje me kërkesat e konventës. Deri më sot, GREVIO ka publikuar raporte vlerësimi bazë në lidhje me 17 vende, duke ofruar udhëzime të bëra sipas nevojës për të rritur nivelin e zbatimit. Për më tepër, GREVIO mund të fillojë hetime në rrethana specifike. GREVIO gjithashtu mund të miratojë rekomandime të përgjithshme mbi temat dhe konceptet e Konventës, të cilat aktualisht po i bën për herë të parë. Puna për zhvillimin e rekomandimit të saj të përgjithshëm kushtuar dimensionit dixhital të dhunës ndaj grave është duke u zhvilluar dhe pritet të përfundojë deri në fund të vitit 2021. Një përmbledhje e aktiviteteve të GREVIO është në dispozicion në raportet e tij të përgjithshme të veprimtarisë.

Komiteti i Palëve:

Ky organ përbëhet nga përfaqësuesit e qeverive kombëtare që u bashkuan me kongresin. Që nga viti 2018, Komiteti ka miratuar - në bazë të raporteve bazë të vlerësimit të GREVIO - rekomandime në lidhje me masat që do të merren për të zbatuar përfundimet, sugjerimet dhe propozimet e ofruara nga GREVIO në lidhje me një vend specifik. Këtyre vendeve u jepet një periudhë prej tre vjetësh për të zbatuar rekomandime të tilla dhe për t'i raportuar Komitetit. Mbi këtë bazë, Komiteti do të miratojë konkluzione mbi zbatimin e rekomandimeve të tij. Komiteti gjithashtu mund të shqyrtojë gjetjet e çdo hetimi të kryer nga anëtarët e GREVIO dhe mund të marrë në konsideratë çdo masë të nevojshme në përputhje me këto gjetje. Deri më sot, Komiteti i Palëve ka miratuar rekomandime për 17 vende anëtare.

Konventa e Stambollit në praktikë: nxitja e ndryshimit dhe krijimi i vrullit

Procedurat e shumta të vlerësimit të përfunduara nga GREVIO deri më sot kanë nxjerrë në dritë ndikimin e prekshëm që ka pasur Konventa gjatë dekadës së kaluar. Një hap kryesor i ndërmarrë në shumë vende ishte futja e veprave të reja penale, duke përshtatur ligjin e tyre penal me kërkesat e Konventës. Këto përpjekje përfshijnë veçanërisht kriminalizimin e ndjekjes, martesës së detyruar dhe gjymtimit gjenital të femrave. Për më tepër, disa vende kanë ndryshuar legjislacionin e tyre për të mbështetur përkufizimin e tyre ligjor të dhunës seksuale në mungesën e pëlqimit të dhënë lirisht nga viktima, në përputhje me Konventën e Stambollit.

Përveç kësaj, shumë qeveri vendore, rajonale dhe kombëtare kanë zgjeruar gamën e shërbimeve mbështetëse në dispozicion të grave viktima, për shembull, duke krijuar linja telefonike kombëtare të ndihmës, duke rritur numrin e strehëzave ose duke futur shërbime të specializuara për viktimat e dhunës seksuale. Shumë kanë rritur gjithashtu përpjekjet e tyre në ngritjen e vetëdijes për format e ndryshme të dhunës ndaj grave dhe janë identifikuar praktika të mira se si të arrihet tek gratë me aftësi të kufizuara ose gratë dhe vajzat në rrezik të gjymtimit të organeve gjenitale femërore. Ndërsa sfidat mbeten, ekziston një njohje e fortë e nevojës për të adresuar, në një mënyrë gjithëpërfshirëse dhe holistike, të gjitha format e dhunës ndaj grave - përtej dhunës në familje. Gjetjet nga GREVIO gjithashtu theksojnë në mënyrë sistematike nevojën për të siguruar që qëllimet e Konventës të arrijnë të gjitha gratë dhe vajzat, dhe kjo thirrje po dëgjohet. Konventa e Stambollit po krijon vrull për zgjerimin jo vetëm të legjislacionit dhe shërbimeve mbështetëse për të arritur një gamë më të gjerë të grave dhe vajzave në rrezik të dhunës me bazë gjinore, por është duke vendosur fort nocionin se është një detyrim i shtetit për t'iu përgjigjur të gjithë formave të dhunës ndaj grave, dhe për gratë dhe vajzat në të gjithë larmishmërinë e tyre.

Duke sjellë në dritë arritjet dhe sfidat në zbatimin e saj, Konventa e Stambollit dhe mekanizmi i saj i monitorimit janë provuar të jenë thelbësore në drejtimin e qeverive në ndërtimin e masave për t'iu përgjigjur me efikasitet dhunës ndaj grave. Përmbushja e angazhimeve të marra sipas kësaj Konvente është thelbësore që ajo të arrijë potencialin e saj të plotë.

Rishikimi Horizontal Afatmesëm i të gjitha 17 raporteve të vlerësimit bazë të GREVIO (në dispozicion së shpejti) ofron më shumë informacion mbi praktikat premtuese dhe sfidat në zbatimin e Konventës së Stambollit. Një përmbledhje e disa trendeve mund të gjendet tashmë në Raportet e Përgjithshme të Aktivitetit të GREVIO-s.

Konventa e Stambollit dhe pandemia

Globalisht, politikat e izolimit dhe kufizimit gjatë pandemisë Covid-19 kanë çuar në rritjen e nivelit të dhunës në familje, asaj seksuale dhe të tjera të bazuara në gjini - dhe si rrjedhojë, në një nevojë të shtuar të parandalimit dhe mbrojtjes nga ajo. Vëmendje i duhet kushtuar gjithashtu efekteve afatgjata të pandemisë në ekuilibrin midis jetës profesionale dhe personale dhe mbi ngarkesën mendore të grave, pavarësinë ekonomike, pasi ajo mund të detyrojë shumë prej tyre, përfshirë gratë viktima të dhunës me bazë gjinore, të bëjnë zgjedhje të vështira siç është largimi përkohësisht ose përgjithmonë nga fuqia punëtore dhe kalimi te puna e kujdesit të papaguar. Komiteti i Palëve në Konventën e Stambollit dhe Presidenti i GREVIO-s u bënë thirrje shteteve palë të mbështesin zbatimin e Konventës në çdo kohë, përfshirë edhe gjatë pandemisë Covid-19. Një faqen e veçantë interneti për të Drejtat e Grave dhe COVID-19, e përpiluar nga Këshilli i Evropës, ofron informacion mbi veprimet e ndërmarra nga vendet anëtare si dhe iniciativa nga Këshilli i Evropës si institucion dhe ato të organizatave të tjera ndërkombëtare dhe shoqërisë civile. Informacioni mbi masat kombëtare u mblodh pas një thirrjeje për paraqitje të lëshuar bashkërisht nga Komisioni i Barazisë Gjinore dhe Komiteti i Palëve në Konventën e Stambollit.

1. Shënim: në anglisht të katër qëllimet fillojnë me shkronjën P