Bu el kitabında kullanılan terimlerin a�ıklamaları i�in yazarlar, d�nyanın �eşitli b�lgelerinden kullanıcılar tarafından işbirliği i�inde hazırlanmış olan s�rekli g�ncellenen Wikipedia adlı elektronik ansiklopediyi başvuru kaynak olarak g�stermektedir. El kitabı; �Boolean search�, �zombie computer� veya �phishing� gibi bir �ok �zel terimin bulunduğu Wikipedia�ya doğrudan bağlayan web adresleri sunmaktadır. Buna benzer diğer terimler <http://www.wikipedia.org> sayfasında bulunabilir. Metin i�inde Wikipedia tanım adresleri parantez i�inde, diğer web sayfaları < > işareti i�inde verilmiştir.

Wikipedia başvuruları doğrudan, bir�ok diğer dilde se�me olanağı sunan, Wikipedia web sitesinin İngilizce i�eriğine bağlanmaktadır.

Bu el kitabında yer alan uzun ve kullanımı zor web sitelerinden ka�ınmak i�in otomatik erişim sağlayan elektronik ortamdaki metne başvurunuz. Bu metne <http://www.coe.int/media> adresinden erişebilirsiniz. Bu adrese, a�mayı başaramadığınız her t�r web adresi i�in de başvurun.

El kitabı,, metnin başından sonuna kadar ��ğrenci� terimini kullanmaktadır. Bu terim, yaşı ve seviyesi dikkate alınmaksızın, evde veya okulda �ğrenimine devam eden, ilk�ğretim okulları veya liselerdeki �ğrenci olan t�m gen�leri kapsamaktadır.

Bu metinde yer alan t�m Internet adreslerine Ocak 2006 tarihi itibarıyla erişim sağlanabilmiştir.

GİRİŞ

Neden medya okur yazarlığı konusunda kılavuz metinler hazırlandı?

Son 10 yıllık s�re�te, Internet ve mobil teknoloji, d�nya �apında toplumların hayatında �ok y�nl� değişimlere neden olmuştur. İş ve eğlence bi�imlerimizi değiştirmiş ve katılımcı birer vatandaş olmamız y�n�nde b�y�k �aplı talep yaratmışlardır.

Avrupa Konseyi�nin Internet okur-yazarlığı kılavuz metinleri, bu olağan�st� bilgi ve iletişim ağlarının kullanımında rehberlik etmeyi ve yardımcı olmayı ama�layan bir belgedir. Buradaki ama�:

- �ğretmenlere ve ebeveynlere, gen�lerin ve �ocukların iletişim teknolojileri aracılığıyla yaptıkları keşif yolculuklarını paylaşmalarını sağlayacak yeterli teknik bilgiyi sunmak,

- etik konulara dikkat �ekmek ve eğitimde katma değer anlayışı yerleştirmek,

- Internet ve mobil teknolojilerden fayda sağlamak i�in sınıfta veya evde uygulanabilir, yapıcı eylemler i�in fikirler sağlamak,

- Internet kullanımında ciddi farklılıklar bulunan geniş bir alandaki deneyimleri paylaşmak,

- Daha fazla bilgi veya uygulanabilir �rneklere yer veren bağlantıları sağlamak,

Etik konular ve Internet�teki tehlikeler

Her kılavuz metinde değindiğimiz �zere, Internet�in getirdiği sayısız faydanın yanı sıra, bazı tehlikelere de yer vermek zorunluluğu vardır. �rneğin vir�slerin (http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_virus), sadece Avrupa�daki �zel şirketlere ve kamu kuruluşlarına yıllık maliyeti yaklaşık iki-�� milyar Euro�dur. Spam (http://en.wikipedia.org/wiki/E-mail_spam) adıyla da bilinen istenmeyen e-postalar, toplam e-postaların % 90�ını oluşturmaktadır ki bunlara % 1,5 civarındaki k�t� niyetli şifreler dahil değildir. Internet�teki i�eriğin �nemli bir y�zdesi ya yasadışı ya da zararlıdır ve �ok temel insan hakları ve insan onurunu g�z ardı etmektedir. Bunun da �tesinde, bilgiye �sahip olanlar� ve �sahip olmayanlar� arasındaki sayısal b�l�nme (http://en.wikipedia.org/wiki/Digital_divide) fark yarattığından, kırılgan bir yapıya sahip olan eşitlik olgusu bir kez daha tehdit altındadır. Bir �ok gen� insan Internet�e erişimi sağlayacak malzeme yetersizliği, araştırma yapmak ve etkin kullanım i�in gerekli teknik ve erişim yeteneği eksikliği nedenleri ile gittik�e artan sakıncalı gelişmeleri yaşamaktadır.

Bilgiden ve iletişim teknolojilerinden azami faydalanma

Internet, adından da anlaşılacağı �zere, bilgi ağları arasındaki bir yoldan başka bir şey değildir. Halihazırda erişim ara�ları, ��nc� nesil cep telefonları ve kablosuz ağlar gibi yeni teknolojilerin gelişimi ile değişmektedir.

G�n�m�zde her bir birey, bilgi okur-yazarlığına ihtiya� duymaktadır. 21. y�zyıl okur-yazarlığı, toplumun temellerini oluşturan eğitimin d�rt ana s�tunu �zerine inşa edilmektedir. Bunlar; bilmek, yapmak, olmak ve yaşamak kavramlarını birlikte �ğrenmektir.

�ğretmenler ve ebeveynlerin ihtiya�larına cevap verecek bir kılavuzun geliştirilmesi

Teknolojinin geliştiğinden ve yeni bilgi kaynaklarının ortaya �ıktığından, bu kılavuz metinler yenilenmeli ve yenileri eklenmelidir. Bu proje, izlenimleriniz veya sınıflarınızdaki eylemlerinize ilişkin d�ş�nceleriniz, uygulama �rnekleriniz veya g�ncel adresler gibi g�ndereceğiniz her t�r katkıya a�ıktır. L�tfen bu t�r katkılarınızı Avrupa Konseyi�nin [email protected] adresine g�nderiniz.

KILAVUZ METİN 1

Bağlanmak

Internet, bağlantı d�ğ�mleri işlevi g�ren sağlayıcılar aracılığıyla d�nya �apındaki bilgisayarları birbirine bağlayan bir ağdır. (http://en.wikipedia.org/wiki/Node_%28networking%29). 2005 yılının Mart ayı itibarıyla, 250 milyonu Avrupa�da olmak �zere, d�nyada 900 milyon Internet kullanıcısı olduğu tahmin edilmektedir.

Eğitime getirdiği faydalar

- Internet, �ğretmenlere zengin yeni kaynaklar ve fikirler sunmaktadır. Ders planları, �ğrenciler i�in elektronik ortamda uygulamalar ve eğitici oyunlar buna �rnek olarak verilebilir.

- Internet, �ğretmenler ve �ğrenciler arasındaki sınırlar �tesi iletişimi ve deneyim paylaşımını kolaylaştırmaktadır.

- Internet, �ğrencilere k�lt�rleri paylaşmak ve yabancı dilini geliştirmek alanındaki projelere katılma fırsatı sunmaktadır. Bu y�ntem, geleneksel mektup arkadaşlığına dayalı �ğrenci değişiminden daha etkili ve daha hızlı bir y�ntem olabilir ve yolculuk masrafları gibi bir kalemi de ortadan kaldırmaktadır.

- Internet, geleneksel k�t�phaneleri d�zenli olarak ziyaret etmeyenlere bile araştırma vasıtalarını erişilebilir kılmaktadır.

Etik d�ş�nceler ve riskler

- Ger�ek d�nyada olduğu gibi, Internet�te dolandırıcılık, sahte bilgiler ve �ocuklar i�in uygun olmayan i�erik vardır.

- Internet bir yandan sayısız yeni olanaklar sağlarken, teknik ��z�mler her zaman geleneksel y�ntemlerden daha iyi olmamaktadır. �rneğin, e-posta iletişimde k�kl� değişiklikler getirmiştir ancak asla gelecekte y�z y�ze iletişimin yerini almayacaktır.

Nasıl bağlanılacak?

- Internet�e eğer bir kuruluştan (okul, �niversite, kamu kuruluşu) giriyorsanız, bilgisayarınız b�y�k bir olasılıkla otomatik olarak dahili bir erişim sağlayıcıya bağlanacaktır.

- Internet�e evden bağlanabilmek i�in aşağıdakilere ihtiya� vardır:

- modem bağlantılı bir bilgisayar;

- bir telefon bağlantısı;

- bir Internet hizmet sağlayıcıya (IHS) abonelik

- IHS�ler (htpp://en.wikipedia.org/wiki/Internet_service_provider), Internet ile kullanıcılar arasındaki gerekli bağlantıları sağlarlar. Bunlar telekom�nikasyon veya kablo şirketleri gibi �zel kuruluşlar olabildiği gibi �niversiteler gibi kurumlar olabilirler.

- IHS�ler genellikle aylık abone bedeli talep ederler ve buna karşılık bir dizi hizmet sunarlar.

- �evirmeli bir (http://en.wikipedia.org/wiki/Dial-up_access) bağlantı, kullanıcıların standart bir telefon hattı aracılığıyla Internet�e erişmelerine olanak sağlamaktadır. Genellikle bağlantı yapılan s�re dikkate alınarak, normal telefon g�r�şmesi �zerinden kullanıcıya fatura �ıkarılır. Bir analog telefon hattından, eş zamanlı olarak hem telefon bağlantısı hem de Internet bağlantısı yapılamaz. Bağlantı hızı yavaştır.

- Bir geniş bant (http://en.wikipedia.org/wiki/Broadband_Internet_access) bağlantısı, sayısal bir hat �zerinden bağlantıya olanak sağlamaktadır. Birleştirilmiş Sayısal Ağ Hizmetleri (ISDN) (http://en.wikipedia.org/wiki/ISDN) ve Sayısal Abonelik Hattı (DSL) (http://en.wikipedia.org/wiki/Digital_Subscriber_Line) bu bağlantılara �rnek olarak g�sterilebilir. IHS�lerin sunduğu geniş bant abonelikleri genellikle sabit bir fiyata sınırsız erişim olanağı sağlamaktadır. Bununla birlikte, indirilen verilerin kapasitesine bağlı olarak bir tavanla da sınırlama getirilebilir. Bağlantı hızı �ok daha y�ksektir ve Internet�ten �ıkmadan telefon hattının kullanılabilmesine olanak sağlar.

- Gittik�e artan sayıda bilgisayar, �zellikle de diz �st� bilgisayarlar, kablosuz ağ kartları (Wifi) (http://en.wikipedia.org/wiki/wifi) ile donatılmaktadır. Bu t�r bilgisayarlar, evde veya �kablosuz bağlantı noktalarında� Internet�e kablosuz erişim olanağı sağlamaktadır. Kablosuz bağlantı noktaları, kafeteryalar ve havalimanları gibi kamuya a�ık alanlarda bulunabilir.

Uygun kullanım

- Internet kullanımınız i�in uygun bir bağlantı se�iniz. Internet�i d�zenli olarak kullanıyorsanız, geniş bant bağlantısı muhtemelen size daha uygundur.

- Eğer geniş bant abonesi iseniz, kullanmadığınız takdirde hatta bağlı kalmayınız. Hatta bağlı kalmanız size maddi anlamda bir k�lfet getirmeyebilir ancak verilerinizin g�venlik riskini artıracaktır. (Bkz. Kılavuz Metin 16 � G�venlik)

- Eğer sorumluluğunuz altındaki bilgisayarı veya ağı başkaları da kullanacaksa, AUP olarak bilinen modele uygun, makul bir kullanım politikası (AUP) (http://en.wikipedia.org/wiki/AUP) geliştirin.

Daha fazla bilgi i�in

� The List adlı site, IHS�lerin d�nya �apındaki rehberidir: <http://www.thelist.com/>.

� Avrupa Okullar Ağı (European Schoolnet) <http://www.eun.org/portal/index.htm>, K�resel Okullar Evi (Global Schoolhouse) <http://www.globalschoolnet.org/GSH/> ve Eğitim D�nyası (Education World) <http://www.educationworld.com/> gibi eğitim siteleri kaynak ve m�şterek projeler sunmaktadır.

� Makul bir kullanım politikası (AUP) i�in tavsiyeler, eğitimde bilişim teknolojileri �zerine �alışan İngiliz ajansı Becta�nın sitesinden elde edilebilir:

<http://schools.becta.org.uk/>.

� Insafe adlı ana kapı, Internet�e g�venli bağlantı ve s�rf yapma konularında tavsiye ve kaynak bilgiye yer vermektedir: <http://www.saferinternet.org/ww/en/pub/insafe/>.

KILAVUZ METİN 2

Web Sayfası Hazırlamak

Bir web sayfası mı hazırlamak istiyorsunuz?

Okul idarecileri, �ğretmenler ve �ğrenciler, okullarını ve/veya �alışmalarını d�nya �apındaki ağda (world wide web) tanıtma ihtiyacını artan bir şekilde hissetmektedir ve web sayfalarının sayısındaki artış inanılmaz boyuttadır. İyi bir okul web sayfası, ders planlarının yayımlanması veya okulla ilgili bilgilerin tanıtılması gibi �ok �eşitli şekillerde kullanılabilen harika bir halkla ilişkiler aracıdır. Aynı zamanda, ş�phesiz ki, �ok �nemli bir eğitimsel ara�tır.

Fakat web siteleri �ok �eşitli şekilde kullanılabildikleri i�in, bazen kendi web sitelerini hazırlamak isteyen ve nereden başlayacaklarını bilmeyen y�neticiler, �ğretmenler, �ğrenciler ve ebeveynler i�in boğucu olmaktadır.

Web sitenizi hazırlamadan �nce aşağıdaki noktaları dikkate almalısınız:

- Web sayfanızın amacı nedir?

- Neden bir web sayfasına ihtiya� duymaktasınız?

- Web sayfanızın hedef kitlesi nedir? D�nya, b�lge, şehriniz veya sadece �ğrenciler ve ebeveynler mi?

- İ�erik ne olacak?

Yerel okulları uluslararası hale d�n�şt�rmek

- Internet, �ğrencilerin t�m d�nya ile iletişime ge�melerini ve kolaylıkla işbirliği yapmalarını olanaklı hale getirmektedir. G�n�m�z�n sınıfı, sabit bir coğrafi yerleşimde geleneksel g�r�nt�l� tuğla ve kire� sıvalı oda olarak tanımlanmaktadır. Oysa Internet bir iletişim aracı olarak kullanıldığında, sınıf duvarları ortadan kalkmakta ve yerel sınıflar k�resele d�n�şmektedir.

- İyi bir okul web sayfası etkileşimlidir ve mesaj tahtası (http://en.wikipedia.org/wiki/Message_boards) gibi ara�lar yoluyla, okulla ilgili en son bilgilere �ğrencilerin, ebeveynlerin ve �ğretmenlerin her zaman ve her yerden erişebilmelerine olanak sağlar.

- �ğrenciler, web sayfalarının oluşturulmasında aktif rol alabilirler. Hatta, Think Quest <http://www.thinkquest.org/>, CyberFair <http://www.globalschoolnet.org/index.html> ve diğerleri gibi web sayfası yarışma sitelerine bakıldığında, gerek ilk gerekse son sınıftaki ortaokul �ğrencileri tarafından hazırlanan web sayfalarının �ğretmenler tarafından hazırlanan sitelerden �oğunlukla daha iyi olduğu g�r�lecektir.

- Web-yapısının temelleri, m�fredatın bir par�ası i�inde �ğretilebilir: �ğrenciler, matematik, biyoloji, dil veya m�zik dersleri i�in �dev olarak web siteleri tasarlayabilirler. Aslında her konu alanı, web tasarımcılığı i�in uyumludur.

- Internet ile ilgili olağan�st� bir şey de �ğrencilerin web sitesi tasarımlarını kendi sınıf arkadaşları ile yapma konusunda sınırlı olmamalarıdır: �ğrenciler, e-posta (http://en.wikipedia.org/wiki/Email), video konferans (http://en.wikipedia.org/wiki/Video_conferencing) ve sohbet (http://en.wikipedia.org/wiki/Chat) gibi iletişim ara�larını kullanan d�nyanın her k�şesindeki �ğrencilerle işbirliği yapabilirler.

Daha fazla bilgi i�in, Sohbet başlıklı Kılavuz Metin 7, Yaratıcılık başlıklı Kılavuz Metin 11 ve Bağlanmak başlıklı Kılavuz Metin 1�i daha yakından inceleyiniz.

G�venliğin boyutlarını belirlemek

Okulla ilgili herhangi bir web sayfasının oluşturulmasında g�venlik konularının g�z �n�ne alınması �nemlidir.

- Internet g�venliğine ve makul kullanıma ilişkin okul politikası, resmi bir web sayfası tasarımından �nce veya �ğrencilerin web sayfası tasarım yarışmalarına katılmalarından �nce, a�ık bir şekilde belirlenmelidir.

- Kullanılan resimlerin ne şekilde tasarlanacağı ve usul�, okulun Internet g�venlik politikasını yansıtmalıdır.

- G�venlik ve mahremiyet endişesi nedeniyle, okulların b�y�k kısmı Fotoğraflarını yayımladığı �ğrencilerin isimlerini vermemekte veya sadece ilk isimlerini vermektedir. Bu konu, web sayfanızı d�zenlerken g�z �n�ne almanız gereken bir husustur: bu konudaki g�venlik protokol�n�z nedir?

- Bilgi b�t�nl�ğ�n� teminat altına almak ve web sayfalarının Internet g�venliğine ilişkin okulun tutumunu yansıtması amacıyla diğer web sayfalarına yapılan harici bağlantıları elemek iyi bir fikirdir.

- Internet�e erişimi filtreleyecek misiniz ya da �ğrencilerinize daha fazla �sokak bilgisi� �ğretecek misiniz? Bir �ok okul, etkili olması i�in, her iki tekniğin karışımından oluşan birleşimler bulmaktadır.

- �ğrenciler �dev olarak web sitesi hazırladığında, bu sitelerin d�nyanın her yanından kullanıcılar tarafından ziyaret edileceğini akılda bulundurun. Bu web sitelerinin, okulunuz i�in bir �eşit halkla ilişkiler aracı olduğunu d�ş�n�n�z. Bu nedenle �ğretmenlerin web sitesi tasarımı s�recinde, �ğrencilerin işlerini denetlemeleri ve onlara rehberlik etmeleri akıllıca olacaktır.

- �ğretmenler, �ğrencilerin hazırladığı t�m işlerden eninde sonunda sorumludurlar. Bu nedenle �ğretmenler web sayfalarını reddetme veya okul ya da proje sayfalarından �ıkarma yetkisine ihtiya� duymaktadır. �ğrencilerin işlerini yeterli bir şekilde denetlemek amacıyla, �ğretmenler daima erişim parolalarına (http://en.wikipedia.org/wiki/Password), web sitelerine (http://en.wikipedia.org/wiki/Website) ve benzeri t�rden bilgilere sahip olmalıdırlar.

Bir okul web sayfası hazırlamak

D�zg�n hazırlanmış bir okul web sayfası, toplumun �ok değişik katmanlarını bir araya getirecek g��l� bir ara� olarak hizmet verebilir. Bu t�r web sayfaları uyum kavramını besleyebilir ve toplumun t�m kesimlerinin kolaylıkla bilgiye erişebilmesini sağlayacak değerli bir iletişim aracıdır. Web i�eriği i�in bazı faydalı �neriler aşağıdaki gibidir:

- �ğretmenler, ders planları hazırlayabilir veya �ğrencilerin belirli d�nemlerde yaptıklarına ilişkin genel değerlendirme yapabilir.

- Okul y�neticileri programları veya duyuruları ilan edebilirler.

- �ğrenciler, sanat, şiir, hikaye, rapor veya diğer işlerini yayımlamak isteyebilirler.

- Ebeveynler, festivaller veya diğer toplantılar gibi veli-�ğretmen etkinliklerini duyurmak i�in siteyi kullanabilirler.

- Toplumun daha geniş kesimleri, �rneğin futbol takımlarından, gezi programlarından, polisten, yol iş�ilerinden ve benzeri, web sitelerini duyurular yapmak i�in bir ortam olarak kullanabilirler.

�ok geniş bir yelpazede �eşitlilik arz eden i�erik, web sayfasını zenginleştirebilir ancak geniş katılımcılar aynı zamanda web sayfasının s�rd�r�lebilir olmasında d�zensizliğe neden olabilir. İ�erik yazımı ve toplanmasından sorumlu k��k bir ekibin se�ilmesi �nemlidir. Bu sorumluluk, belki de en iyi şekilde, bir �ğretmen veya okul idarecisi ya da bilgi ve iletişim teknolojileri koordinat�r� olarak se�ilen bir kişi tarafından y�r�t�lebilir.

Web sitesi oluşturmadan �nce g�z �n�nde bulundurulması gereken bazı temel ihtiya�lar şunlardır:

- Yazılım: Bir�ok web sayfası tasarımcısı ve yazımcısı, Dreamweaver ve FrontPage gibi WYSIWYG (http://en.wikipedia.org/wiki/WYSIWYG) yazılımı ile �alışmayı tercih etmektedir. Bu programlar, kullanıcının html bilmesine ihtiya� gerektirmeden web sayfası hazırlaması i�in aşina olduğu bir ortam sağlar. Web i�eriği y�netim sistemleri sıklıkla kullanılmakta ve bazıları okulları g�z �n�ne almak suretiyle hazırlanmaktadır.

- Donanım: Resim tarayıcılar (http://en.wikipedia.org/wiki/Image_scanner), sayısal fotoğraf makineleri, sayısal video kameraları ve bu cihazların ayakları ve bant kayıt cihazları gibi ortalama bir donanım kaynağı kullanışlıdır.

- Sistem Merkezi (http://en.wikipedia.org/wiki/Web_hosting): Okullar, web sayfalarını, şekilleri, dosyaları, video ve benzeri bilgilerini saklamak ve bunlara web aracılığıyla erişimi sağlamak i�in bir erişim sistemi oluşturacak bir organizasyona ihtiya� duyacaktır. Okulunuzun ihtiya�larını karşılayacak bir planı taahh�t edecek, değişik hizmet sağlayıcıları ve hizmetleri araştırmak �nem arz etmektedir.

Uygun kullanım

Okulunuz deneme yanılma y�ntemiyle, hedef kitlenize etkili bir şekilde ulaşma y�ntemini geliştirecektir. Bir okul web sitesi genel olarak şunları i�erir:

- Adres ve telefon numaraları gibi irtibat bilgilerini.

- Okul hakkında bilgiyi, �rneğin ders planları ve benzeri konular.

- Kadro hakkında bilgiyi.

- Ebeveyn-�ğretmen organizasyonları hakkında bilgiyi.

- �ğrencilerin hazırladığı �izim, resim ve son bilgilerin oluşturduğu sınıf sayfaları.

- İlgili eğitim sitelerine yapılan bağlantılar.

- Ziyaret�ilerin �imzalaması� i�in bir �misafir kitabı�.

Uygun kullanım i�in bazı teknik fakt�rler şunları kapsamalıdır:

- Sevimli, kolay okunabilir bir tasarım.

- Engelli kullanıcılar i�in web erişimini sağlamak.

- Y�klenmesi olduk�a fazla zaman alan dosya ve b�y�k grafiklerden ka�ınmak.

- Tutarlı kullanım tasarımı, Interenet�e kolay girme ve son g�ncellemeleri yapılmış bilgiler.

- Gerektiğinde �eşitli dillerde terc�meler. Farklı �lkelerden �ğrencilere erişilecek durumlarda, İngilizce genellikle ortak dil olarak se�ilmektedir.

- �ocuk haklarına, sosyal ve k�lt�rel �eşitliliğe, bedensel ve fiziksel b�t�nl�ğe ve eşitlik, �zg�rl�k, kardeşlik gibi demokrasinin değerlerine tam bir saygı. �rneğin, eğer �ğrenciler, okul web sayfasını kullanarak birbirlerine bağlanıyorsa, Chatdanger�da: <http://www.chatdanger.com/> yayımlanana benzer ana hatlar kullanmak faydalı olabilir.

Daha fazla bilgi i�in

Bu standartları yakalamış binlerce iyi web sitesi bulunmaktadır: İngiltere�den St Joan of Arc ilkokulu <http://www.stjoanarc.sefton.sch.uk/index.php> ve Hollanda�dan Uluslararası Amsterdam Okulu <http://www.isa.nl/About/abouthome.html> buna iki �rnektir.Okul web sitenizi oluşturmak i�in daha fazla bilgi aşağıdaki adreslerde bulunabilir:

� Bir okul web sitesi oluşturmak: : <http://www.wigglebits.com/>.

� Eğitim D�nyası: eğitimcilerin en iyi dostu: <http://www.education-world.com/>.

� Webmonkey <http://webmonkey.wired.com/webmonkey/authoring/html_basics/> makale, metin, �izim ve gelişim i�in danışmanlık.

� �ocuklar i�in Webmonkey: <http://webmonkey.wired.com/webmonkey/kids/lessons/index.html>.

� �Web sitesi tasarımı yapabilmeyi �ğretmek �zerine dersler.� Washington �niversitesi�nden bir �ğretim g�revlisi, yazılım s�recinde �ğrencilerin web sitesi hazırlarken kullandıkları yeteneklerini aktardıkları bir vitrin olarak hazırlanmıştır: <http://www.newhorizons.org/strategies/literacy/stone.htm>.

Olası okul ortakları ve �ok �eşitli okul siteleri aşağıdaki adreslerde bulunabilir:

� Avrupa Okullar Ağı�nın eTwinning eylemi:<http://www.etwinning.net/ww/en/pub/etwinning/index2005.htm>.

� Uluslararası Okullar Avrupa Konseyi: <http://www.ecis.org/>.

� İngiliz Okulları web siteleri dizini: <http://www.schoolswebdirectory.co.uk/>.

� Avrupa Okullar Projesi Derneği: <http://www.esp.uva.nl/>.

KILAVUZ METİN 3

Bilgi Araştırmak

Giriş

Internet emsalsiz boyutta bir bilgi kaynağıdır ve d�zenli olarak değişmekte ve genişlemektedir. Internet�te ilk arama motorları (http://en.wikipedia.org/wiki/Search_engine) 1993 yılında ortaya �ıkmıştır.

Web siteleri hakkında bilgi toplayan araştırmaların �oğu i�erik hakkındaki bilgileri saklayan ve bağlantıları takip eden otomatik bir web �r�mceği kullanarak (http://en.wikipedia.org/wiki/Web_crawler) yapılmaktadır. Bir �ok arama motoru sadece web sayfalarını kontrol etmekle kalmaz aynı zamanda haber gruplarını (http://en.wikipedia.org/wiki/Newsgroup) ve veri tabanlarını da kontrol ederler ve pop�ler bir arama motoru olan Google�da <http://www.google.com/> �web sitesi� yazdığınızda, 0,07 saniyede 1 milyardan fazla sonuca ulaşırsınız.

Eğitimsel katma değer

- Internet, sayısız konuda hızlı ve etkili araştırma yapmayı sağlayan olağan�st� bir kaynaktır.

- Geleneksel k�t�phanelerde yapılan ile Internet�te yapılan araştırmalar i�in gerekli beceri benzer niteliktedir. Başarılı bir araştırma i�in, eleştirel i�erik analizi ve Internet okur-yazarlığı lazımdır.

Etik d�ş�nceler ve riskler

- Bulduğunuz bilgiler i�in sağlıklı bir ş�pheci yaklaşım oluşturun. Internet, insanların d�ş�ncelerini yayması ve fikirlerini ortaya koyması i�in serbest bir ortam sunmaktadır. Hayali şeylerin propagandasını yapmak veya yanlış bir takım iddialardan ka�ınmak i�in eleştirel bir g�zle değerlendirdiğinizden emin olun.

- Belli sayıdaki web sitesi, �ğrencilerin kullandığı �ok değişik konulara dair eksiksiz deneme yazıları sunmaktadır. �ğrenciler bu dosyaları kullanmak suretiyle, bunları kendi yapmış gibi g�stermekte ve aşırmacılık yapmaktadır.

- Internet�te bulduğunuz bir şeyi kullanıyorsanız, telif hakları konusunda bilin�li olunuz. (Bkz. m�zik ve resimler başlıklı Kılavuz Metin 10)

- M�mk�n olduğu �l��de, alıntı yaptığınız veya kullandığınız eserleri kaynak olarak g�steriniz ve yazarını veriniz. Bu konu, aşağıdaki nedenlerden dolayı �nemlidir:

* Yazara ve kaynağa itibar kazandırır;

* Sizi aşırma su�lamalarından korur;

* Eserin g�venilirliliğine ilişkin olarak diğer kişilerin doğru bir yargıya varmalarına yardımcı olur.

- Web siteleri, arama motorları sonu�larındaki sıralarını artırmak amacıyla, �demeyi de kapsayan, �ok �eşitli y�ntemler kullanırlar. Bazı arama motorları, �rneğin Google, sonu�ların hangi reklamlarla desteklendiğini a�ık�a tanımlamaktadır. Fakat �ok sayıdaki diğerleri bu ayrımı yapmamaktadır.

- Arama motorlarına girilen en yaygın terimler cinsel i�erik bulmak i�in kullanılanlardır. Bununla birlikte arama motorları genellikle kendi sitelerinde en fazla arananları listelerken bu terimleri sans�rlemektedir.

Nasıl aranacak?

- Internet�te bilgi arayanların b�y�k �oğunluğu bir arama motoru kullanmaktadır. (http://en.wikipedia.org/wiki/Search_engine).

- Bir �oklu arama motoru (http://en.wikipedia.org/wiki/Metasearch_engine) veya �ferret� gibi motorlar bir ka� arama motorunun eş zamanlı olarak arama yapmasını sağlarlar.

- Arama motorları genelde, kullanıcılardan belli sayıda anahtar kelimeler girmelerini isterler.

- �Boolean� (http://en.wikipedia.org/wiki/Boolean_datatype) aramaları anahtar kelimeleri bir arada belirtebilir veya belirli anahtar kelimeleri i�eren sonu�ları dışarıda bırakır. Bu işlemler arama motoruna bağlı olarak k��k farklılıklar arz eder. Soru işareti, artı ve eksi işaretlerini kullanmak en yaygın y�ntemlerdir.

- Bazı arama motorları, sınıflandırma ve alt-sınıflandırma aramalarını i�eren dizinler kapsamaktadır.

Uygun kullanım

- Standart aramalar yerine uzmanlaşmış siteleri kullanın. �rneğin bir kelimenin anlamını araştırırken, arama motoru yerine bir s�zl�k <http://education.yahoo.com/reference/dictionary/> kullanın.

- Arama terimlerini değiştirin. Değişik anahtar kelimelerden oluşan kombinasyonlar farklı sonu�lar getirecektir ve aramalar arasından se�im yapmak suretiyle daha ilgili sonu�lar sağlayacaktır.

- Faydalı siteleri bir kenara kaydedin ki bunları tekrar aramak zorunda kalmayasınız.

- Faydalı bir bilgiye eriştiğinizde bunu ya yazdırın ya da kaydedin. Zira bir daha bulamayabilirsiniz ya da bu bilgiler uyarı yapılmaksızın �evrim dışına �ıkarılabilirler.

- �zel ibarelere soru işareti ekleyin ki araştırmanın kapsamı daralsın ve kesin eşleşmeleri bulun.

- Arama motoru aracılığıyla cevapları bulamazsanız, haber gruplarına e-posta ile bir soru g�nderin. (Bkz. haber grupları başlıklı Kılavuz Metin 8)

Daha fazla bilgi i�in

� En yaygın kullanılan arama motorları şunlardır: Google <http://www.google.com/>, Yahoo <http://search.yahoo.com/> ve MSN <http://search.msn.com/>.

� Clusty <http://clusty.com/> ve Grokker <http://www.grokker.com/> alternative bir yaklaşıma sahip yenilik�i arama ara�larıdır.

� Google Zeitgeist <http://www.google.com/press/zeitgeist.html> Google�da yapılan araştırmalara ilişkin olarak en son eğilimleri g�sterir.

� Wikipedia <http://www.wikipedia.org/>, d�nyanın değişik k�şelerinden kullanıcıların ortak olarak oluşturdukları kullanımı serbest bir ansiklopedidir.

KILAVUZ METİN 4

Ana Kapılar

Ana kapı nedir?

Ana kapı, Internet�te hedeflenen faaliyet ve i�eriğin bulunması i�in bir başlangı� noktası olarak hizmet verir. Ana kapılar, kullanıcılara belirli bağlantılar ve �zel sınıflandırılmış bilgiler veya ilgi alanlarını sunar. Tipik bir ana kapı, ilgi alanlarına ve başlıklara yapılan bağlantıları g�steren bir web sayfasıdır. �oğunlukla bir ana kapı; arama motoru (http://en.wikipedia.org/wiki/Search_engine), sohbet (http://en.wikipedia.org/wiki/Chat), oyunlar (http://en.wikipedia.org/wiki/Online_gaming), haber kaynakları (http://en.wikipedia.org/wiki/RSS_(file_format)) ve diğer t�rden i�erikleri barındırır.

Ana kapılar yatay ve dikey olmak �zere iki genel tipte sınıflandırılabilir.

Yatay ana kapılar, geniş bir alandaki hizmetleri, faaliyetleri ve i�eriği sunarlar. Bu kapılar; haberler, hava durumu, mali bilgiler ve sinema, m�zik gibi pop�ler k�lt�r konularına bağlantılar ile �zel başlık alanlarına bağlantı dizinlerini sağlarlar. Yahoo <http://www.yahoo.com/> bu alanda muhtemelen en iyi bilinen �rnektir.

Dikey ana kapılar, kullanıcıların ama�ladığı �zel tipteki i�erik i�in �ok �eşit sunan bir kapıdır. Eğitim �zerine hazırlanmış olan dikey an kapıya iyi bir �rnek Birleşmiş Milletler Eğitim Ana Kapısıdır. <http://www.un.org/Pubs/chronicle/eosportal_index.asp>

Ana kapılar ne ama�la kullanılır?

Ana kapıların işlevi, bir başlığın incelenmesi i�in başlangı� noktası olmaktır. Internet�te bilgi araştırması, geleneksel k�t�phaneyi kullanmakla benzerlik arz eder. Araştırmalar sistemli yolla yapılmalıdır ve bir ana kapı, mantıksal sınıflandırma ile başlıkları ayırmanıza yardımcı olabilmelidir.

Ana kapılar, bir tema �er�evesindeki başlıkların alanlarına faydalı bir �g�z atma� işlevini yerine getirir. �rneğin bilim konusunda, deniz bilimleri (oşinografi) ve bitki bilimleri (botanik) gibi biyolojinin �eşitli şekillerine bakabiliriz. Buna benzer olarak, tarih konusu �er�evesinde sanat tarihi engin bir alana sahip b�l�md�r.

Ana kapılarda etik konular

Ana kapılar genellikle reklam ve mali destek bağımlısıdır ve buna bağlı olarak mal ve hizmetlerin tanıtımını yapmaktadır. Ana kapılar tarafından sunulan bağlantıların belirli grupların değerlerini yansıttığını hatırda tutmak �nemlidir. Ana kapıların web sitenize bağlanmasından �nce, bu değerlerin �ğrencileriniz veya �ocuklarınız i�in kabul edilebilir olduğuna emin olmalısınız.

Bazı ana kapılar, �demeye dayalı �yelik veya kayıt olmayı talep edebilir. Kayıt olmadan �nce (��cretsiz� bir hizmet olsa bile) hizmetin şartlarını ve koşullarını doğru anladığınızdan ve web sitesinin �zel hayat politikasını incelediğinizden ve anladığınızdan emin olunuz. Bilgi i�in şu siteye bakınız <http://www.netlingo.com/right.cfm?term=privacy policy>.

Eleştirel d�ş�nce yeteneğinizi kullanmaya devam ediniz. G�ncel olarak sık kullanılan listenizden elde ettiğiniz bilgileri desteklemek i�in d�zenli olarak yeni ana kapıları denemek iyi bir fikirdir.

Bir ana kapıdan ulaştığınız bağlantılar, kullanıcıları tahmin edilemeyen i�erik ve �r�nleri i�eren sitelere y�nlendirebilir ya da �ocuklarınız veya �ğrencilerinizin kendilerine uygun olmayan s�re�lere katılmalarına neden olabilir. �Aktif� bağlantıları, filtreleyen bir program (http://en.wikipedia.org/wiki/Content_filtering_software) kullanmak veya tarayıcınızı ayarlamak suretiyle, değer yargılarınıza bağlı olarak sınırlandırabilirsiniz.

Sınıf faaliyetlerinde ana kapı kullanımı

- Herhangi bir başlıkta arama hedeflerini ayarlayın: bilgi arama başlıklı Kılavuz Metin 3�te belirtilen diğer arama tekniklerini kullanabilen, farklı ana kapılara giren k�meler oluşturun. Sonrasında bu k�melerin; kolay erişim ve erişilen bilginin kalitesi a�ılarından sonu�ları karşılaştırmalarını sağlayın.

- Araştırma başlıkları oluşturun. �rneğin, 18nci y�zyılda �ocuk konulu sanat veya okyanuslarda belirli bir t�r �zerindeki �evresel etkenler.

- Sınıfınız i�in ders planını destekleyen bağlantıları sağlayan ana kapı URL�ler (d�zenli kaynak bulucu) (http://en.wikipedia.org/wiki/URL) hazırlayınız.

- Bireylerin takip ettiği bağlantılar muhtemelen �ok fazla olduğundan, bağlantıları b�l�şecek ve m�mk�n olduğunca bunlara erişecek k�meler oluşturun ve her k�menin bulduklarını sunmalarını sağlayın.

- K�melerin sonu�ları birbirinden farklı olabilir. Bu nedenle, sınıf eğitimini daha se�kin kılmak i�in daha dar alanda odaklanma sağlayın.

- Yukarıdaki her iki proje i�in bir ana kapı oluşturun. Bu ana kapı; bir web sayfası yaratmayı, projenizden ortaya �ıkan sınıfları tanımlamayı, bu sınıflara ilişkin bilgi veren bağlantıları oluşturmayı ve sayfanızın başka sınıflar tarafından denenmesini i�ermelidir.

Uygun kullanım

- Hazırlıklı olun: Ana kapıları okul �evrenizle tanıştırmadan �nce birka� adıma ihtiyacınız olacaktır. Belirli ihtiya�larınız i�in ihtiya� duyduğunuz bu kaynağı geliştirecek bir y�netici ekip oluşturun.

- �ğrencilerinizin, ana kapıları kullanmak suretiyle, inceleme yapmalarını istediğiniz konu alanlarını belirleyiniz.

- Arama motorlarını kullanarak, ilgilendiğiniz her konu alanı i�in ana kapıların sahasını belirleyiniz.

- Okul politikanız olarak kabul edilen kriterlere uygun olarak her ana kapıyı değerlendirmeye tabi tutun veya Kılavuz Metin 3�te yer alan değerlendirme s�reci rehberini kullanın.

Değerlendirme bilgisine ilave olarak, hizmetin �cretli veya �cretsiz olacağını; hizmette hangi değer sisteminin temel teşkil edeceğini; k�lt�rel ve dil konularının dikkate alınıp alınmadığını; sitenin bir tanıtım yapıp yapmayacağını veya bir �r�n� satıp satmayacağını; sitenin e-posta veya sohbet gibi hizmetler sunup sunmayacağını; �ğrencilerin bu hizmetlere erişmelerini isteyip istemediğinizi (daha derinlikli tartışma i�in bakınız aşağıdaki b�l�m altıdaki �Best Practise in Education Portals�) saptayınız.

- En iyi ana kapılar arasından se�im yapınız. Bu ana kapıları, olabildiğince deneyerek ve değerlendirerek keşfedin. Problemli alanların listesini yapınız ve uygun olmayan bağlantıları filtreleyiniz.

- Kılavuz Metin 3�te �ğretildiği �zere yeteneklerinizi kullanmayı hatırda tutunuz. S�reci kaydetme, kaynak g�sterme, kataloglama işlemi faydalı bir �ıktı elde etmenizi kolaylaştıracaktır.

Daha fazla bilgi i�in

� Yahoo <http://www.yahoo.com/>, Netscape <http://www.netscape.com/>, Lycos

<http://www.netscape.com/>, Infospace <http://www.infospace.com/> ve About.com <http://www.about.com/> ağdaki en �ok bilinen ana kapıların bazılarıdır.

� The Education Portal (Eğitim Ana Kapısı) <http://www.theeducationportal.com/>, Discovery School (Keşif Okulu) <http://school.discovery.com/schrockguide/index.html> ve <http://www.thegateway.org/> farklı yaklaşım, tasarım, kullanım ve i�erikteki eğitim ana kapılarına �rneklerdir.

� Best Practice in Education Portals (Eğitim Ana Kapılarında Uygun Kullanım): <http://www.col.org/Consultancies/02EducationPortals.htm>. Eğitim ana kapılarının uygun kullanımına ilişkin bu derinlikli olağan�st� değerlendirme raporu, kendi okul �evrelerinde ana kapı kullanımı i�in uygulanabilir politika kriterleri oluşturmak isteyen eğitimciler i�in okumaya değer bir rapordur.

� Wonderport <http://www.wonderport.com/> haberler, dizinler, kaynaklar ve benzerlerini i�eren değişik tipteki ana kapıların ayrıntılarını verir

� Ağdaki sanat tarihi kaynakları şu adreste bulunabilir: <http://witcombe.sbc.edu/ARTHLinks.html>. Christopher Witcombe tarafından hazırlanan ve �d�l kazanan sanat tarihi ana kapısı, konu alanınız ne olursa olsun ziyaret etmeye değer bir ana kapıdır.

KILAVUZ METİN 5

E-Posta

Giriş

Elektronik postanın kısaltması olan e-posta (http://en.wikipedia.org/wiki/Email), Internet gibi ağlar �zerinde birbirine bağlı bilgisayarlar arasında mesaj g�ndermek i�in bir sistemdir. Terim aynı zamanda mesajın kendisini de tanımlamaktadır. Bir e-posta genellikle saniyeler i�inde başarıyla aktarılır ve alıcı buna ulaşabilir ve alıcı uygun olduğunda bunu cevaplayabilir. Esnek ve etkili bir sistem olarak e-posta, �alışma ve iletişim yollarını ciddi olarak değiştirmektedir. Her g�n milyarlarca mesaj g�nderilmektedir.

Bir e-posta adresi iki b�l�mden oluşur: @ işareti ile ikiye ayrılan yerel isim ve n�fuz alanı ismi. Yerel isim genellikle � fakat her zaman değil- kullanıcının ismini g�sterir. N�fuz alanı ismi kullanıcıların kuruluşunu, şirketini veya Internet hizmet sağlayıcısını g�sterir. N�fuz alanı kuruluş ve/veya �lkeyi de g�sterebilir. �rneğin, [email protected], Oxford �niversitesi�nde �alışan veya okuyan birisine ait olabilir.

Bir e-posta mesajı, başlık ve metin olmak �zere iki b�l�mden oluşur. Başlık, g�nderen hakkında bilgi, tarih ve saat ile konu satırından oluşur. Metin ise mesajın ana kısmı ile belki g�nderenin irtibat bilgilerini i�eren �imza�sından meydana gelir.

E-posta, posta kullanıcı ajansı (MUA) (http://en.wikipedia.org/wiki/MUA) aracılığıyla g�nderilebilir ve alınabilir. MUA, bilgisayarlara y�klenmesi gereken bir bilgisayar uygulamasıdır. G�ncel mesajlara uzaktan ulaşılsa dahi genellikle kullanılan posta programları aynı yerden olmaktadır.

E-posta g�ndermek i�in diğer bir y�ntem ise webposta (http://en.wikipedia.org/wiki/Webmail) kanalıyla yapılandır ki bu kullanıcının Internet bağlantısına sahip herhangi bir bilgisayardan programı indirip e-posta g�ndermesine olanak sağlar. Mesajlar uzak bir yerde depolanır ve b�ylece kullanıcının bulunduğu yere bakılmaksızın elde edilebilir kılınır.

Eğitim

E-posta, giderek artan bir şekilde �ğretmen ve �ğrenci arasında kullanılan iletişim kanalı haline gelmektedir. �rneğin, �ğretmenler t�m grubu yakın zaman i�indeki değişlikler hakkında bilgilendirebilir veya uzaktan eğitim i�in �alışma belgelerini g�nderebilir veya alabilirler. (Bkz. Uzaktan eğitim başlıklı Kılavuz Metin 13)

E-posta, farklı �lkelerdeki �ğrencilerin sınıfları arasındaki karma k�lt�rel projeler i�in değerli bir ara�tır. �ğrenciler e-postayı yabacı dil yeteneklerini geliştirmek i�in kullanabilirler ve birbirlerinin k�lt�rlerini ilişkin bilgileri paylaşabilirler.

Bazı sessiz ve utanga� �ğrenciler kendilerini, e-posta yoluyla y�z-y�ze sınıf tartışmalarından daha iyi ifade edebilirler.

Etik d�ş�nceler ve riskler

- E-postadaki tartışmalar, geleneksel yazılı mektuptakilerden daha az resmi olma eğilimindedir.

- Duyguların e-posta yoluyla anlatılması zordur. Bu problem, �emoticons� (http://en.wikipedia.org/wiki/Emoticons#Basic_examples) olarak adlandırılan k��k karikat�rlerin kullanılması ile ��z�lebilir. Bununla birlikte, dikkati mesajınızdan başka yere �ekmemek i�in bunları m�mk�n olduğunca az kullanın.

- E-postaların y�ksek bir oranı, istenmeyen ve genellikle spam (http://en.wikipedia.org/wiki/E-mail_spam) olarak adlandırılan arzu edilmeyen mesajlardır. (Bkz. Spam başlıklı Kılavuz Metin 6)

- Arzu edilmeyen ticari e-postalardan ayrı olarak bir de arkadaşların ve meslektaşların birbirlerine g�nderdikleri e-postalar sorunu bulunmaktadır. Bazı kullanıcılar, konuyla ilgili olandan daha fazla kişiye mesaj g�ndermekte veya şakalar ve bu t�rden diğer g�nderilmiş e-postaları, bunları istemeyecek olanlara dağıtmaktadır.

- Bazı �iletiler� sahte veya hilelidir. Bir e-postanın izlendiğini iddia etmek buna bir �rnektir. Genellikle cerrahi yardıma muhta� hasta bir �ocuk gibi bir nedenle g�nderilen bir e-postanın, başkalarına her iletilmesi karşılığında bir kurum veya şirketin tedavi masraflarına para s�z� verdiği iddiası sahtedir.

- E-posta, hastalıklı programlar yaymak i�in kullanılan en yaygın y�ntemdir. (http://en.wikipedia.org/wiki/Malware) vir�s gibi (http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_virus), ve worm (http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_worm) olarak adlandırılan kendi kendine �reyebilen bir �eşit vir�s gibi �rnekler buna �rnektir.

- Yanıltmak amacıyla bir ismi saklamak �ok kolaydır. �rneğin [email protected] adresinde olduğu gibi, adres oluşturulurken ismi kolayca değiştirmek suretiyle yapılabilir. Hatta e-posta adresini tanıyor olsanız bile, g�ndericinin bilgisayarının bir vir�s veya korsan saldırı tarafından �yaşayan �l� bilgisayar� (http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_zombie) haline getirilmediğinden emin olun.

- Bir bağlantı sizi bir web sitesine y�nlendiriyor gibi g�r�n�rken ger�ekte başka bir siteye g�t�rebilir. Bu durum belirgin olarak yaygın bir sahtekarlık d�zenidir. (http://en.wikipedia.org/wiki/Phishing)

Uygun kullanım

- E-postalarınızı yerinde, isabetli hazırlayınız ve kısa tutunuz. Metinlerin tıkayıcı uzunlukta olmasından ka�ınmaya gayret ediniz.

- Konu satırında ilgili kelimelerin bulunduğundan emin olunuz. Bu, mesajınızın alıcınınız tarafından ger�ek olarak tanınmasına yardım eder ve bir s�re ge�tikten sonra bulmasına da yardımcı olur.

- Dağıttığınız e-postaların hacmi konusunda d�ş�nceli olun. �Herkes i�in cevapla� se�eneğini sadece mesaj herkesi ilgilendiriyorsa kullanın ve bu postaları hoşlanmayabilecek kişilere g�ndermekten ka�ının.

- Her 10 dakikada bir e-postalarınızı kontrol etmekten ka�ının. Bir �ok insan e-postanın s�rekli kendisini meşgul etmesine izin vermektedir.

- Banka hesapları gibi �zel veya hassas bilgilere girmeden �nce dikkatli d�ş�n�n. E-postaların yolu kesilip alınabilir ve kolaylıkla başka yere iletilebilir.

- �sadece d�z metin� şeklinde yazılmış e-postaları kullanın. Html, daha �ekici tanıtımlara olanak tanır ancak aynı zamanda k�t� niyetli şifreleri yaymak amacıyla da kullanılabilir.

- Aldığınız e-postalar i�in sağlıklı bir ş�phecilik geliştirin. Kaynağına g�venmediğiniz e-postaları a�mayınız.

- Posta eklerine karşı �zellikle tedbirli olunuz. Eğer g�ndericiden bir ek beklemiyorsanız veya başka bir nedenden dolayı g�ven duymuyorsanız, mesajı a�madan siliniz.

- E-postaya ilişkin ilave tavsiyeler i�in spam başlıklı Kılavuz Metin 6 ve g�venlik başlıklı Kılavuz Metin 16�ya başvurunuz.

Nasıl e-posta g�nderilir?

- Posta kullanıcı ajansı (MUA) (http://en.wikipedia.org/wiki/MUA) kullanarak g�nderilen e-postalar i�in bilgisayarınıza program y�klemeniz gerekmektedir. Bir �ok bilgisayara, �rneğin Microsoft Outlook gibi, MUA (http://en.wikipedia.org/wiki/MUA) �nceden y�klenmiştir.

- Web tabanlı �cretsiz bir e-posta adresi oluşturmak �ok kolaydır. Yahoo <http://www.mail.yahoo.com/> ve Hotmail <http://login.passport.net/uilogin.srf?lc=1033&id=2> gibi en bilinen web-posta siteleri a�ık bir kayıt s�recine sahiplerdir.

- Spam filtresi oluşturmak i�in bilgilere, Kılavuz Metin 6�da bakınız.

Daha fazla bilgi i�in

� MUA�lara en bilinen �rnek Microsoft Outlook <http://office.microsoft.com/en-gb/FX010857931033.aspx> veya Mozilla Thunderbird: <http://www.mozilla.org/projects/thunderbird/> programlarıdır.

� Web-posta siteleri arasında en bilinen ikisi MSN�nin Hotmail: <http://login.passport.net/uilogin.srf?lc=1033&id=2> ve Google�un Gmail siteleridir.

� Spam ile ilgili OECD sayfası: <http://www.oecd.org/department/0,2688,en_2649_22555297_1_1_1_1_1,00.html>.

� BBC makalesi: �Kapatmanın ve yavaş gitmenin zamanıdır.�: <http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/4682123.stm>.

� Ger�ek veya Hayali <http://www.truthorfiction.com/> adlı web sitesi, Internet kullanıcılarının yaygın olarak g�nderilen postaların doğruluğunu kontrol eden bir sitedir.

KILAVUZ METİN 6

Spam (İstenmeyen Postalar)

Giriş

Spam s�zc�ğ�, yoğun bir şekilde ve �ok sayıda alıcıya g�nderilen istenmeyen postaları nitelemektedir. En yaygın olarak e-posta ile ilişkilendirilmekle birlikte, haber grupları, anında mesajlaşma ve benzeri alanlarda da uygulama alanı bulmaktadır.

Spam i�in farklı �lkelerin farklı uygulamaları bulunmaktadır ve bunlara karşı farklı yaklaşımlar kullanmaktadırlar. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma �rg�t� (OECD), bu farklı yaklaşımları teke indirmeye �alışan bir g�rev grubu oluşturmuştur. Bkz. <http://www.oecd.org/department/0,2688,en_2649_22555297_1_1_1_1_1,00.html>.

Sahtekarlık (http://en.wikipedia.org/wiki/Phishing) spam�in daha g�ncel bir evrimidir ve d�nyada t�ketici g�venliği i�in gittik�e b�y�yen bir endişeye neden olmaktadır. Evrim ge�irmiş bu durumda, alıcılar, bankalar gibi bilinen bir kuruluştan gelen yasal bir postaymış gibi spam almaktadır. Bu postalar �oğunlukla, kullanıcılara ait hassas bilgileri bir araya getirmek i�in kullanılan sahte bir web sitesine bağlantı i�ermektedir.

Spam yaygın olarak ticari ama� i�in kullanılır. ��nk� geniş bir hedef kitleye ulaşmanın en etkin yolu budur ve ciddi anlamda maliyeti d�ş�kt�r. Kitle postalamalarındaki e-posta adresleri genellikle, Internet�i tarayan ve değişik web sitelerinden adreslerini desteleyen web ajanları (web bots) (http://en.wikipedia.org/wiki/Internet_bot) kullanılarak toplanmaktadır.

Etik d�ş�nceler

- Spam �oğunlukla sahte veya hileli bilgi i�erir. G�ndericinin isimsiz olması nedeniyle sahtecilik su�lamasıyla dava a�mak g�n�m�zde pek m�mk�n değildir.

- Spam g�ndericiler, posta adreslerini veri tabanlarında bir araya getirmek i�in �oğunlukla kullanıcıların iyi niyetinden yararlanmaktadır. �rneğin, bazı postalar g�nderilir ve alıcıların bir dava veya yardım faaliyetini desteklemek i�in oluşturulan listeye kişisel bilgilerini eklemeleri istenir. Genellikle cerrahi yardıma muhta� hasta bir �ocuk gibi bir nedenle g�nderilen bir e-postanın, başkalarına her iletilmesi karşılığında bir kurum veya şirketin tedavi masraflarına para s�z� verdiği iddiası sahtedir.

- Spam hastalıklı programlar i�erebilir. (http://en.wikipedia.org/wiki/Malware).

- Diğer bir �evrimi�i dolandırıcılık t�r� de, Nijerya Yasasına g�re bu t�r dolandırıcılıkların yasaklanmasından sonra �419� olarak adlandırılan t�rd�r. Bu t�r tipik olarak, banka transferi ile yapılan yardım karşılığında �ok b�y�k meblağda bir paranın paylaşılacağı vaadini i�ermektedir.

- Spam ayrıca sabotaj ama�lı da kullanılabilir. Sahte mesajlarla tartışma gruplarını bombardıman etmek ve sonrasında y�klenmek buna bir �rnek olarak verilebilir.

Uygun kullanım

- Aldığınız e-postalar i�in sağlıklı bir ş�phecilik geliştirin. Kaynağına g�venmediğiniz e-postaları a�mayınız.

- Posta eklerine karşı �zellikle tedbirli olunuz. Eğer aldığınız mesaj ş�pheli g�r�n�yorsa veya talep etmediğiniz bir mesaj aldıysanız, mesajı a�madan derhal siliniz.

- E-postaları i�indeki t�m bağlantıları a�madan �nce kontrol ediniz. Bu işlemi bilgisayar imlecinizi bağlantının �zerine getirip tutarak yapabilirsiniz � ekranınızın sol alt k�şesinde g�rev �ubuğunun hemen �zerinde URL g�r�lecektir. Bağlantının farklı bir şekilde olduğu konusunda bir ş�pheye sahipseniz, tıklayıp bağlantıyı a�mak yerine bağlantı ismini tarayıcınıza yazınız.

- İstenmeyen postaları silmek i�in vakit kaybetmekten ka�ınmak amacıyla spam filtreleri kullanınız. (http://spam-filter-review.toptenreviews.com/).

- E-posta adresinizi �ok b�y�k �l��de dağıtmaktan ka�ınınız. E-posta adresinizi bir web sitesine yerleştirdiğinizde, bu adresin web dalkavukları tarafından alınacağını ve spam dağıtım listelerine ekleneceğini akılda tutunuz.

- Eğer e-posta adresinizi mutlaka g�ndermek durumundaysanız, adresinize web ajanlarını aldatacak bazı karakterler ekleyerek saklayabilirsiniz. Bu konuda Lancaster �niversitesi�nin, g�r�n�rl�ğ�n�z� d�ş�rmek �zerine tavsiyeleri i�in şu adrese bakınız: <http://www.lancs.ac.uk/iss/email/spam.htm#reduce>.

- Spam�e cevap vermeyiniz. Bu durum spam g�nderenin adresinizi teyid etmesine neden olur. Sizi posta listesinden �ıkaracağına dair taahh�tte bulunan bağlantıların samimi olmayabileceği konusunda temkinli olun. Siz b�ro dışındayken otomatik cevap verme sistemi de, yasal bağlantıların yanı sıra spam g�nderenleri de yanıtlaması nedeni ile problem yaratır.

Daha fazla bilgi i�in

�      Avrupa Birliği�nin spam karşıtı girişimi: <http://europa.eu.int/information_society/topics/ecomm/index_en.htm>.
�      İstenmeyen Ticari e-postalara Karşı Avrupa Koalisyonu: <http://www.euro.cauce.org/en/index.html>.
�      Microsoft spam ve sahtekarlık sayfası. Bill Gates tarafından 28 Haziran 2004 tarihinde hazırlanan �E-postanın faydalarını y�kseltmek ve korumak� konulu makale: <http://www.microsoft.com/mscorp/execmail/2004>.
�      �Internet�te 419 ile m�cadele i�in kurulan 419 Koalisyonu�: <http://home.rica.net/alphae/419coal/>.
�      OECD�nin spam sayfası: <http://www.oecd.org/department/0,2688,en_2649_22555297_1_1_1_1_1,00.html>.
�      Ger�ek veya Hayali <http://www.truthorfiction.com/> adlı web sitesi, Internet kullanıcılarının yaygın olarak g�nderilen postaların doğruluğunu kontrol eden bir sitedir.
�      Spam karşıtı tavsiyeler: <http://www.anti-spam-tips.com/>.
�      Spam i�in yardım: <http://www.spamhelp.org/>.
�      SpamBayes, Outlook i�ine yerleştirilebilen �cretsiz spam filtresi: <http://spambayes.sourceforge.net/>.
�      Spam filter teftişi: <http://spam-filter-review.toptenreviews.com/>.
�      BBC Makalesi (1 Şubat 2005): ��nemsiz e-postalar aralıksız y�kselişte�: <http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/4225935.stm>.
�      Radicata-Mirapoint isimli e-posta k�t� alışkanlıklarına ilişkin �alışma: <http://www.messagingpipeline.com/news/159903196>.

KILAVUZ METİN 7

Sohbet

Sohbet nedir?

Sohbet, belirli bir tartışma ortamında ger�ekleşen etkileşimli (interaktif) iletişimi ifade eden bir kavramdır. Kullanıcılar sohbet odalarında (http://en.wikipedia.org/wiki/Chatroom) gruplarla konuşabilir veya se�tikleri arkadaşlarıyla anında mesaj hizmetlerini kullanarak �zel sohbetler yapabilirler. (http://en.wikipedia.org/wiki/Instant_messaging).

Sohbet etmek, y�zy�ze yapılan konuşmalara benzer olduk�a samimi (resmi olmayan) bir iletişim aracıdır ve iki veya daha fazla kişi arasında ger�ekleşir. Sohbet tartışmaları genellikle yazılarak yapılır ancak video veya işitsel olanları da vardır (http://en.wikipedia.org/wiki/Streaming). Bu t�r bir iletişim eş zamanlı ger�ekleşir ve bu y�zden alıcının g�ndericiyle aynı zamanda yerinde bulunmasına bağlı olmayan elektronik postadan farklıdır.

Sohbet tehlikeli midir?

Son zamanlarda gen�lerin sohbet odalarını kullanırken karşılaşabilecekleri risklerle ilgili bir s�r� olumsuz haber yapılmaktadır. �ok sayıda y�ksek profilli su� vakalarından dolayı, ebeveynler ve �ğretmenler �ocukların sohbet odalarında �ocuk istismarı ile karşılaşma olasılıklarından endişelenmektedirler. Her ne kadar bu tehlikeler mevcutsa da, bu korkuları doğru bir şekilde değerlendirmek �nemlidir. Sohbet odalarının kullanıcılarının b�y�k bir �oğunluğu kendilerini doğru tanıtan kişiler ve sohbet iletişiminin �oğu da tamamen masumdur. Yetişkinler, korku yaymak veya sohbet kullanımını yasaklamaktan ziyade, gen�lere nasıl korunmalarını �ğreterek yardımcı olmalılar. Bu konuda takip edilecek birka� temel kural şunlardır:

- Asla kişisel bilgilerinizi vermeyin veya kendinize ait fotoğrafınızı g�ndermeyin.

- Eğer sohbet odası arkadaşınızla buluşmaya gidecekseniz, her zaman yanınızda bir yetişkin olsun.

- Bir sohbet oturumunda sizi rahatsız eden bir şeyle karşılaşırsanız bunu bir yetişkine s�yleyin.

Sohbetin eğitimsel uygulaması

�ğretmenler genelde sohbetin gen�ler i�in ne kadar �nemli olduğunu yeterince �nemsemezler. Sohbet ve anında mesajlaşma pop�ler eğlenceler olup, gen�lerin birbirleriyle iletişim yolunu değiştirmektedir. Bu g�c� işe yarar hale getirmek ve bir eğitim aracı gibi kullanmak m�mk�nd�r. Bu konudaki bazı fikirler şunlardır:

- Beyin fırtınası oturumları ve problem-odaklı ger�ek zamanlı tartışmalar.

- Drama oyunları ve canlandırmalar.

- Fikir alışverişi ve tartışmalar ve k��k grup tartışmaları.

- Danışmanlık ve rehberlik.

- Grup araştırmaları.

- �evrim-i�i erişim (On-line) topluluğu oluşturmak.

Nasıl başlamalı ?

Web �zerinde bir s�r� bedava sohbet programları bulunmaktadır. Herhangi bir arama motoruna (http://en.wikipedia.org/wiki/Search_engine) �sohbet� yazıp tarama yapılarak geniş bir alan bulabilirsiniz. Yahoo Sohbet <http://chat.yahoo.com/?myHome>, ICQ <http://www.icq.com/> ve AOL Sohbet <http://site.aol.com/community/chat/allchats.html> gibi �ok sayıda web �zerindeki sohbet programları ger�ek-zamanlı tartışma grupları i�in �ok �eşitli sohbet odaları sunmaktadır. Kullanıcıların sohbeti ger�ekleştirebilmeleri i�in �ncelikle k��k bir uygulamayı bilgisayarlarına y�klemeleri ve sohbet odasının y�neticisine kaydolmaları gerekmektedir ancak daha sonra bağlanıp �zg�r bir şekilde sohbete katılabilirler.

Se�ilmiş kullanıcılarla �zel sohbetlere izin veren anında mesajlaşma (http://en.wikipedia.org/wiki/Instant_message) uygulamaları halihazırda pop�ler olan sohbet odalarına baskın �ıkmaktadır. Bkz. <http://www.saferinternet.org/ww/en/pub/insafe/news/articles/0305/uk_ukcgo.htm>. Bu imkanlar herhangi bir arama motorunda �anında mesajlaşma/instant messaging� yazıp tarayarak bulunabilir. (http://en.wikipedia.org/wiki/Search_engine). Kullanıcılar anında mesajlaşmayı m�mk�n kılan bir uygulamayı y�kler ve daha sonra sohbet etmek istedikleri kişilerin listesini toplar. İletişim sınırlı bir kullanıcı grubu arasında ger�ekleştiği i�in anında mesajlaşma sohbet odalarındaki sohbetten daha �g�venli� bulunur.

Bir sohbet odası nasıl kullanılır?

- Sohbet programınızı a�ın.

- Gerekliyse bir kullanıcı adı ve şifre bulun.

- Uygun bir sohbet odası se�in. Genellikle farklı ama�lar ve konular i�in odalar bulunmaktadır �rneğin otomotivle ilgili gruplar, konuya �zel �alışma grupları, �ğretmenlerin sohbetleri ve benzeri.

- Bağlandığınızda katılımcıların sohbetlerinin ekrandaki ana metinde g�receksiniz.

- Mesajınızı yazın ve g�ndermek i�in �enter� veya �send� tuşuna basın b�ylece sohbet katılımcıları mesajınızı g�rebilirler.

- Mesajınızı belirli bir kişiye g�ndermek isterseniz penceredeki katılımcı listesinden bir kişi se�in.

- Sohbet odalarının bir �oğu arkadaştan arkadaşa yapılan dosya alışverişi i�in de kullanılabilmektedir. (http://en.wikipedia.org/wiki/Peer_to_peer) Sohbet odaları elektronik posta yoluyla g�nderilen �ok b�y�k mesajları değiştirebilmektedir. (http://en.wikipedia.org/wiki/Email).

Anında mesajlaşma nasıl kullanılır?

- Anında mesajlaşma uygulamasını a�ın (http://en.wikipedia.org/wiki/Instant_message).

- Temasta bulunduğunuz kişilerin listesini kontrol ederek kimlerin hatta olduğunu ve sohbet etmeye m�sait olduğunu tespit ediniz.

- Yeni kişileri elektronik posta adreslerine (http://en.wikipedia.org/wiki/Email) girerek, kendi temas grubunuza davet edebilirsiniz. Elektronik posta daveti alacaklar ve eğer kabul ederlerse, sizin listenize kaydolacaklardır. B�ylece her iki tarafta hatta olduğunda onlarla ger�ek-zamanda sohbet etmenizi sağlayacaktır.

- Mesaj g�ndermek i�in s�z konusu kişinin ID�sine tıklayın ve iletişim i�in bir diyalog a�ınız.

- Mesajınızı yazınız ve g�ndermek i�in �enter� veya �send� tuşuna basınız, b�ylece sohbetin katılımcıları bunu g�rebilirler.

Etik kurallar hakkında

Sohbet metine dayalıdır. Klavyede yazarken sosyal ipu�ları, mimikler ve s�zel olmayan iletişim iletilemediği i�in, anında erişim (on-line) bağlantısı esnasında yanlış anlaşılmalar kolaylıkla oluşabilir. Bir kişi ger�ek-yaşam koşullarında istekli, kibar ve iyi davranışlı olabilir ve netiquette programını (http://en.wikipedia.org/wiki/Netiquette) �ok iyi kullanmayı alışkanlık haline getirmiş olabilir. Espri ve duyguları, (http://en.wikipedia.org/wiki/Emoticons) y�ze benzeyen k��k işaretler olan duygu ikonları kullanmak yoluyla g�sterebilirsiniz.

Web �zerinde yabancılarla sohbet ederken hatırlanması gereken şey insanların s�yledikleri kişiler olmayabilecekleridir. Okul veya sınıf ortamlarında kullanımlar i�in konferans imkanları sağlayan kapalı grup sohbetlerinin (http://en.wikipedia.org/wiki/Groupware) kullanımı daha g�venlidir ve katılımcılar sınırlı bir kullanıcı grubunu temsil ettiklerinden b�yle bir sorunları yoktur. Bkz. <http://www.netlingo.com/right.cfm?term=username>.

Hatırlanması gereken bir diğer şey de kullanıcılar arasında yapılan dosya alışverişi g�venlik a�ısından korunmasızdır. Paylaşım �ncesinde b�t�n dosyaların vir�s taramasının yapılmış olmasından emin olunuz ve a�madan �nce size gelen her şeyi tarayınız (Bkz. g�venlik başlıklı Kılavuz Metin 16).

Bazı Thumb kuralları

Sohbet ederken kullanılan dil b�l�nm�ş, birleştirici ve g�nl�k konuşma diline uygundur; sohbet katılımcısı sadece hızlı değil aynı zamanda bir konudan ve hatta bir tartışmadan diğerine ge�ebilmek i�in sohbete katılanların hepsinin dengeli katılımını ve i�eriğin kalitesini sağlama hususunda �ğretmenlerin destekleyici g�revi �ok �nemlidir. �ğrenciler ne kadar gen� olurlarsa, sohbetin bir �ğretmen tarafından d�zenlenmesi ve y�netilmesi o kadar �nemlidir.

- B�t�n sohbet oturumu s�resince tartışmayı aktif olarak takip edin.

- �nceden oturumun programı �zerinde anlaşmaya varın, herkes aynı zamanda bulunsun.

- Sanki y�z y�zeymişsiniz gibi kibar ve nazik olunuz.

- Dikkatsizce yazılmış bir mesajın niyetiniz bu olmasa bile incitebileceğini hatırlayınız.

- Kısa mesaj en iyisidir. Ger�ek zamanlı bir sohbet oturumunu, başkalarını okumak ve cevap vermek zorunda kalacağı �nceden yazılmış metinlerin par�alarını yapıştırarak tekeliniz altına almayınız.

- Sohbet tarzı bilin� akımı tarzına yakındır. Başkalarının mesajını dikkatli okumaya ve ne s�ylemeye �alıştıklarını anlamaya gayret ediniz. Bu boşluk doldurmayı da i�erebilir.

- Kullanıcı adı ve şifrenizi paylaşmamayı unutmayınız.

Sınıf �alışmaları i�in bazı fikirler

- Bir konu se�in ve �ğrencilerin birbirlerine sorular sormasını ve sohbet ortamında bilgi alışverişi yapmalarını sağlayın.

- Bir �alışma konusu se�iniz, �rneğin 19 y�zyıl İngiltere�sinde şiir. �ğrencilere ders-�ncesi faaliyetlerini yapabilmelerinde yardımcı olmak i�in bazı y�nlendirme materyali toplayınız. �ğrencilerin �devlerini ikili veya k��k gruplar halinde yapmalarını sağlayınız. Bu �alışma şekli grup �alışması modeli şeklinde organize edilmelidir. (Sohbetler en iyi 2-6 kişilik k��k gruplarda ger�ekleşir).

- Projenin sonunda, �ğrenciler bir sohbet ortamı i�in uygun sunuşlar hazırlarlar. Sohbet, farklı �alışma konuları �zerinde yapılan k��k grup sunuşları ile başlar. �alışma topluluğu, ders s�recince ne �ğrendiğini �zetler.

- Sohbet oturumları ger�ek hayattaki tartışmaları model olarak aldığı i�in, �ğrencilere otantik bir etkileşim fırsatı sunar ve bu y�zden yabancı dil �ğrenmek a�ısından kullanışlıdır. �ğretmen �ğrencileri tartışmalara katılmaya teşvik edebilir, onlara kısa mesajlar g�ndermelerini tavsiye eder. Etkileşim �ğrenciler i�in roller yaratmak suretiyle desteklenebilir: �rneğin bir kişi yenilikler getiriken bir diğeri eleştirici rol �stlenebilir. Diğer �ğrenciler �nce tartışmayı takip ederler, sonrasında ise geri bildirim sağlarlar.

- <http://eno.joensuu.fi/tools/chat.htm> adresli �evre Anında Erişimi (On-line) web tabanlı uluslararası bir �evre eğitim projesidir. Eğitimin başında �ğrenciler konularını projenin web sayfalarından alırlar. �ğrenciler bilimsel ve ampirik �evre verileri toplarlar, farklı olguları �l�er veya fotoğraflarını �ekerler.

- Her konu d�neminde, etkileşimli bi�imde sanal dersler ve ger�ek eşzamanlı sohbetler <http://www.netlingo.com/right.cfm?term=real time chat>, elektronik soru formları ve mesaj tabloları (http://en.wikipedia.org/wiki/Message_boards) hazırlanır. Ders faaliyetlerinin �ncesi ve sonrasında �ğrenciler fikirlerini paylaşırlar, sohbet yardımıyla �devlerini takip ederler ve �ğrendiklerini anlatırlar.

Daha fazla bilgi i�in

�      Elementary School Educators� Chat (İlk�ğretim Okulu Eğiticileri Sohbet Ortamı: <http://k6educators.about.com/mpchat.htm>.
�      Teachers Net Chatroom (�ğretmenler Sohbet Odası Ağı) <http://teachers.net/chatrooms/>.
�      Voila Chat (Haydi Sohbete- Fransızca): <http://chat.voila.fr/>.
�      International Review of Research in Open and Distance Learning: The Development of Social Climate in Virtual Learning Discussions: (A�ık ve Uzaktan �ğretim Araştırmaları Uluslararası Dergisi: Sanal �ğrenme Tartışmalarında Sosyal İklimin Gelişimi) <http://www.irrodl.org/content/v3.1/mioduser.html>.
�      Student Chatrooms (United Kingdom) (�ğrenci Sohbet Odaları � İngiltere): <http://www.ukstudentchat.com/>.
�      In-room chat as a social tool (sosyal bir ara� olarak oda-i�i sohbet: <http://www.openp2p.com/lpt/a/3071>.
�      The Meaning of Chat � a hyper dictionary (Sohbetin anlamı � geniş bir s�zl�k): <http://www.hyperdictionary.com/computing/chat>.
�      Temel emoticon listeleri i�in Wikipedia�ya bakınız: (http://en.wikipedia.org/wiki/Emoticon#Basic_examples).
�      Anında mesajlaşma: �ğrencinin yazmasının dostu mu yoksa d�şmanı mı? Eğitim Teknolojiler b�l�m� mezunu bir �ğrenci �konuşmanın� �ğrencinin yazması �zerine etkilerini tartışıyor: <http://www.newhorizons.org/strategies/literacy/oconnor.htm>.

KILAVUZ METİN 8

Haber Grupları

Giriş

Bir haber grubu belirli bir konu �zerinde odaklanmış bir tartışma grubudur. Internet�in ilk g�nlerinden beri mevcutturlar ve hatta world wide web�den �nce de vardı.

Her bir haber grubu elektronik posta mesajları formunda yapılan bir iletişim koleksiyonundan oluşur. D�nya �apında binlerce haber grubu vardır ve daha faal gruplar her g�n y�zlerce yeni mesaj alır. Mesajlar k��k par�alara ayrılır ve bunlar g�ndericinin adını, mesajın g�nderildiği zamanı kaydeder ve g�sterir.

Hala yaygın bir şekilde kullanılmaktadırlar ve bir �ok tarayıcı bunları g�n�m�zde ilgilenen kullanıcıların hizmetine sunar.

Eğitim

- Haber grupları bilgi temin etmede yararlı bir kaynaktır.

- Haber grupları tartışmalar i�in verimli bir ortam sağlar, bu y�zden �ğrencilerin tartışma becerilerini artırır.

- �ğretmenler bir konu hakkındaki bilgilerini ve tecr�belerini paylaşabilir veya metodolojiyi �ğretebilirler.

Etik d�ş�nceler ve riskler

- Haber gruplarının �ok azı tam olarak y�netilmekte ve kullanıcılar izlenmemektedir. Bu durum k�t�ye kullanılabilir �rneğin telif hakkı olan materyalin dağıtımı ve �ocuk pornografisi benzeri yasadışı faaliyetlerde bulunulabilir.

- Haber gruplarının �netiquette� adlı kendi sosyal s�zleşmeleri vardır (http://en.wikipedia.org/wiki/Netiquette).

- Bazı haber grubu kullanıcıları kritik mesajlar g�nderirken isimsiz olmalarını k�t�ye kullanmakta ve anti-sosyal davranışlar sergilemektedirler. (http://en.wikipedia.org/wiki/Flaming).

Haber grupları nasıl kullanılır?

- Usenet (http://en.wikipedia.org/wiki/Usenet) haber gruplarını destekleyen bir ağdır. Internet servis sağlayıcınız (ISP) (http://en.wikipedia.org/wiki/Internet_service_provider) hangisinin sunulacağına karar verecektir. Erişime izin verecek kamu hizmet sağlayıcılarını bulmak da m�mk�nd�r.

- Bir �ok haber grubuna bir haber m�şterisini kullanarak erişebilirsiniz. Bu, Outlook Express gibi bir �ok posta programında mevcuttur. Bunu Outlook Express programıyla veya bu program olmadan nasıl yapabileceğinize dair bilgi edinmek i�in <http://www.microsoft.com/windows/ie/using/howto/oe/gettingnews.mspx> na bakınız.

- Haber grupları, bir dizi ihtisas konusu i�ermektedir ancak kendi haber grubunuzu yaratabilirsiniz. Buna karşılık bu biraz karışık bir durumdur. �B�y�k 8� kategorilerinin (orijinal 8 haber grubu) yeni grupları kabul etmede yavaş ve demokratik bir s�reci vardır. �nerinizi haber gruplarına g�nderebilirsiniz.

- Daha karmaşık/anarşik �alt� başlıklı haber grupları �B�y�k 8� grubunun dışındadırlar. (http://en.wikipedia.org/wiki/Alt_hierarchy). Yeni bir �alt� uzantılı grup i�in fikirlerinizi bir alt.config haber grubunda g�nderebilirsiniz.

Uygun kullanım

- E-posta adresini yayınlarken dikkatli olun. Diğer haber gruplarının kullanıcılarından veya istenmeyen posta g�ndericilerinin web ajanları sayesinde g�nderdiği istenmeyen postalar alabilirsiniz. (Bkz. Spam başlıklı Kılavuz Metin 6).

- İlk defa bir haber grubuna bağlanırken rehber kurallar i�in sık�a sorulan soruları (FAQ) kontrol ettiğinizden emin olunuz. (http://en.wikipedia.org/wiki/Faq). Bu size haber grubunun s�zleşmesi (netiquette) hakkında bilgi verecektir. Farklı haber gruplarının farklı kuralları vardır.

- Mesajınızı m�mk�n olduğu kadar kısa tutunuz ancak gerekli b�t�n bilgileri verdiğinizden emin olunuz. �rneğin, bir teknik probleme bir ��z�m arıyorsanız, kullandığınız donanım ve yazılım ile ilgili tam ayrıntılar verin.

Daha fazla bilgi i�in

�      Google haber gruplarının <http://groups.google.com/> adresinde b�t�n haber gruplarının listesi bulunmaktadır ve 1 milyardan fazla posta arşivi vardır.
�      Dartmouth Koleji anında erişim sınıf tartışmaları tavsiye etmektedir: <http://www.dartmouth.edu/ ~webteach/articles/discussion.html>.
�      Yeni bir �B�y�k 8� haber grubu yaratmak i�in tavsiyeler, David Lawrence ve Russ Albery: <http://www.faqs.org/faqs/usenet/creating-newsgroups/part1/>.
�      Haber grupları i�in wikipedia girişi : (http://en.wikipedia.org/wiki/Newsgroups).
�      Newzbot, �ok sayıda Usenet kullanıcısına sahiptir ve bunlara haber gruplarına ev sahipliği yapan kamu sağlayıcıları i�in bir tarayıcıda dahildir: <http://www.newzbot.com/>.

KILAVUZ METİN 9

D�nya �apında K�t�phaneler

Anında erişim ve sayısal k�t�phane arasındaki fark nedir?

Internet�in icat edilmesinin ardındaki orijinal fikir, bilgiye kolay ulaşım ve dağıtım ama�lı bir k�t�phane geliştirmekti. Bkz. <http://www.livinginternet.com/i/ii_summary.htm>. Bir �ok y�nden bu ama� ger�ekleştirilmiştir. G�n�m�zde Internet muazzam bir k�t�phane olarak �alışmaktadır. Halihazırda Internet �zerinde 18000 binden fazla k�t�phane mevcuttur ve her birinin <http://www.libdex.com/> �zerinde bir web sayfası vardır.

Web �zerindeki k�t�phanelerle sayısal veya elektronik k�t�phaneler arasında bir ayrım yapılmalıdır. Anında erişim k�t�phanelerinin, kullanıcılarına programları, faaliyetleri, koleksiyonları ve temas bilgileri hakkında temel bilgileri sunan basit bir web sayfaları bulunmaktadır. Kataloglarda yer alan fiziki kitapları Internet �zerinden sipariş vererek �d�n� verme işlemini de yapabilirler. �niversite ve diğer eğitim kuruluşlarının k�t�phanelerinin genelde bu t�r hizmetler sunarlar. Hatta bir�ok kamu k�t�phanesi de Internet �zerinde aynı işlemleri sunarlar. Sayısal k�t�phaneler, kitaplara genellikle �html� şeklinde sayısallaştırılmış olarak anında erişim hizmetini sunarlar (http://en.wikipedia.org/wiki/Html), bu bir web sayfası veya sade bir metin (http://en.wikipedia.org/wiki/ASCII) veya <http://www.census.gov/main/www/pdf.html.'da MS Word veya Adobe PDF dok�manı anlamına gelmektedir.

Okullarda neden anında erişim k�t�phaneleri kullanılmalıdır?

- Hem geleneksel hem de anında erişim k�t�phanelerinde dolaşmak i�in gereken araştırma becerileri benzerdir. Bu becerileri, m�fredatın her alanında kullanmak ve geliştirmek �ok �nemlidir.

- Web �zerindeki <http://dir.yahoo.com/Reference/Libraries/> adresinde �zellikle m�fredat alanları ve konuları ile ilgili binlerce kategorilere g�re d�zenlenmiş k�t�phaneler vardır. Webquest sitesi, araştırmaya y�nelik bir faaliyet yapmaktadır ki burada �ğrencilerin etkileşimde bulunduğu bilginin bir kısmı veya tamamı Internet �zerindeki kaynaklardan gelmektedir. http://webquest.org/> adresindeki model sınıflara katılanların Internet �zerindeki araştırma, arşivleme, okur-yazarlık, analiz ve değerlendirme benzeri bir dizi temel beceriyi geliştiren k�t�phane imkanlarını kullanmaları i�in faaliyetler oluştururken olduk�a faydalıdır.

Etik konular

- Bireyler ve kuruluşların, Kılavuz Metin 15,16 ve 18�de sırasıyla �zel hayatın gizliliği, g�venlik ve Internet�te alışveriş başlıklarında yer alan g�venlik kriterleri ile bilgi araştırma başlıklı Kılavuz Metin 3�deki değerlendirme kriterlerini uygulamaları gerekmektedir. K�t�phanelerin imkanlarını kullanmak i�in bir abonelik �creti veya kayıt gerekebilir.

- Abonelik usul� �alışan k�t�phaneler: Bu t�r k�t�phaneler yıllık bir �cret alırlar ve bir �niversitenin veya kuruluşun �yeliğine ihtiya� duyarlar.

- �crete tabi olmayan k�t�phaneler telif hakkı kısıtlaması olmayan materyalleri yayınlamakla sınırlıdır. Bu akımı ilk geliştiren Gutenberg Projesidir <http://promo.net/pg/>.

- Kayıt gerektiren k�t�phaneler, kendi malzemelerine erişim i�in sizinle ilgili bilgilerin kaydedilmesini gerektirir. Gizlilik politikası ve kullanım koşullarını kontrol ettiğinizden emin olunuz. <http://www.netlingo.com/right.cfm?term=privacy policy>.

- K�t�phanelerin �oğu belirli kurallara g�re erişim sağlarlar. http://www.gallowglass.org/jadwiga/SCA/libraries.html#Copyright__Plagiarism adresinde yer alan bu kurallar, kullanıcıların en azından dok�manların telif hakkına saygı g�stermelerini gerektirir. Dok�manlar kamuya a�ık alanda değilse, yayıncının izni olmadan bunları dağıtamayacağınızı veya yayınlamayacağınızı unutmayınız.

- Telif hakkı aynı zamanda kişisel bir sorunluluktur. En sık rastlanan istek, bir başkasının eserini kaynak belirtmeden kullanmak olan intihaldir. Kaynaklarınızı belirttiğinizden emin olunuz ve �ğrencileriniz arasında da bu alışkanlığı yavaş yavaş aşılayınız.

Sınıf �alışmaları i�in fikirler

- �lkenizde Internet �zerinde, <http://dspace.dial.pipex.com/town/square/ac940/eurolib.htm> adresinde yer alan kamu k�t�phanelerini tespit ediniz. Y�r�tmekte olduğunuz bir araştırma faaliyetini desteklemek amacıyla, sınıfınızdaki �ğrencilere bu k�t�phanelerden birinden bir kitap sipariş etmelerini s�yleyiniz.

- Sınıfınızdaki g�ncel konulardan birini kullanarak, <http://vlib.org/> adresinden bir k�t�phane kategorisi belirleyin. Bu k�t�phanedeki kaynaklar arasından bir webquest sitesi hazırlamayı tasarlayın veya http://sesd.sk.ca/teacherresource/webquest/webquest.htm adresindeki mevcut webquest programını kullanın. (http://en.wikipedia.org/wiki/Search_engine) adresindeki arama motorunu kullanarak webquest�leri bulabilirsiniz.

- Aynı konuyu kullanarak, herkese a�ık bir kamu alanında (domain) bir metin tespit edin (http://promo.net/pg/) ve bu metni g�n�ll� �evrimi�i projelerin bir par�ası olarak �evrim i�i yayınlayabilmek i�in okumayı veya terc�me etmeyi deneyin.

- Okulunuzda elektronik bir k�t�phane kurduğunuzu d�ş�n�n. Bu bir kitapla başlar, daha sonra bir web sayfasına veya ASCII metnine d�n�ş�r ve okulunuzun sunucusunda depolanır. Uluslararası K�t�phaneciler Birliği (IASL), <http://www.iasl-slo.org/>, bu konu ile ilgili bilgileri ve rehber ilkeleri <http://www.iasl-slo.org/documents3.html> adresinde sunmaktadır.

Uygun kullanım

- �ğrencilerinizi �evrimi�i k�t�phaneleri kullanmaya teşvik etmeden �nce, temel k�t�phane becerilerini ve araştırma stratejilerini g�zden ge�irdiğinizden emin olunuz: <http://www.acts.twu.ca/lbr/preface.htm>.

- �ğrencilerinize dosya indirmelerini s�ylemeden �nce okulunuzun Internet ağının y�neticisi ile g�r�ş�n�z. Okulunuzun sunucusunda dosyaları indirmek, depolamak ve bunları uygun bir şekilde arşivlemek i�in (http://en.wikipedia.org/wiki/Archiving#Computing_sense) yeterli alan olup olmadığını kontrol ediniz.

- Oluşturduğunuz �evrimi�i k�t�phane kullanım g�revlerinin kullanılabilir olduğundan emin olunuz. Kaynaklarınızın mevcut olduğundan ve d�zenli kaynak bulucuların (URL) (http://en.wikipedia.org/wiki/URL) adreslerinizin �alıştığından emin olunuz.

- Bilgisayarınıza indireceğiniz dosyaların �oğu, telif haklarını korumak amacıyla Adobe PDF formatında olacaktır. �ğrencilerinizin bu dosyaları a�abilmelerini sağlayabilmek amacıyla, Acrobat okuyucu (Acrobat reader) programının en son s�r�m�n� bilgisayarınıza indirdiğinizden ve y�klediğinizden emin olunuz. Bu işlem <http://www.adobe.com/products/acrobat/readstep2.html> adresinden yapılabilir.

- Internet kullanırken uygulanacak temel g�venlik ilkeleri �evrimi�i k�t�phaneleri kullanırken de uygulanmalıdır. Gizlilik anlaşmalarını, kullanım koşullarını kontrol ediniz ve dosyaları vir�slere karşı tarayınız.

Daha fazla bilgi i�in

�      D�nya Elektronik-kitap Vakfı <http://www.netlibrary.net/> adresinde binlerce metni sunmaktadır.
�      K�t�phane Spot, <http://www.libraryspot.com/> adresinde bedava sanal k�t�phane kaynak merkezi sunmaktadır.
�      Uluslararası Okul K�t�phanecileri Birliği, <http://www.iasl-slo.org/> adresinde �zellikle okul k�t�phaneleri i�in bilgi, asistanlık, profesyonel gelişim ve rehberlik hizmetlerinin yer aldığı bir bilgi deposu sunmaktadır.
�      Alex Elektronik Metin Katalogu, Amerikan ve İngiliz literat�r�n�n yanı sıra batı felsefesini de i�eren kamuya a�ık bir dok�man koleksiyonudur: <http://www.infomotions.com/alex2/>.
�      Elektronik Metin Merkezi Virginia �niversitesi koleksiyonu olup 15 dilde tarama yapılabilir: <http://etext.lib.virginia.edu/uvaonline.html>.
�      Araştırma Stratejileri: Bilgi Bulanıklığı (Fog) sayesinde yolu bulmak <http://www.acts.twu.ca/lbr/textbook.htm>.
�      Saskatoon Okul �ğretme Kaynaklarından 1000 + webquests listesi : <http://sesd.sk.ca/teacherresource/webquest/webquest.htm>.
�      �Modern K�t�phanede Tarihsel Araştırma� konulu makale: <http://www.gallowglass.org/jadwiga/SCA/libraries.html>.

KILAVUZ METİN 10

Internet �zerinde M�zik ve G�r�nt�ler

Giriş

Internet, bir �oklu iletişim ortamı olarak, işitsel dosyalar, video dosyaları ve sayısal fotoğrafların da dahil olduğu �ok sayıda iletişim şekli sunar. Bu kaynaklar dilbilimsel, k�lt�rel ve ulusal sınırların �tesine ge�tiği i�in b�y�k etkisi vardır.

En �nemli hukuki meseleler telif hakkı ihlalleri ve yasadışı i�eriktir.

Telif Hakkı

- �ok sayıda uluslararası yasa ve anlaşma y�r�rl�ktedir. 1996�da 100�den fazla �lke, sayısal i�eriği hitap eden D�nya Fikri M�lkiyet Kuruluşu (WIPO) anlaşmalarının ikisini imzalamışlardır: <http://www.wipo.int/treaties/en/>.

- G�rsel-işitsel malzemelerin yaratıcısı bir kişi, kendisi feragat etmediği takdirde otomatik olarak telif hakkına sahiptir.

- �lkelerin bir�oğunun yasası, yaratıcının �l�m�nden 50-70 yıl sonrasına kadar telif hakkını muhafaza etmiştir.

- Bir m�zik par�asının genellikle birden fazla telif hakkı sahibi vardır. Besteci, icra eden sanat�ı, plak şirketi ve yayımcı b�t�n haklara veya �komşu haklara� sahiptir.

- Ekonomik unsurun yanı sıra, g�rsel-işitsel bir i�eriğin yaratıcısının �etik hakları� vardır. (http://en.wikipedia.org/wiki/Moral_rights). Bu eserin yaratıcısı olarak tanınma hakkı ve eserin izin alınmadan değiştirilme veya yayınlanması hakkı ile ilgilidir.

- M�zik eserleri ve filmler �evrimi�i satın alınabilirler (Bkz. Kılavuz Metin 18 �evrimi�i alışveriş). �evrimi�i m�zik eseri satın almak i�in �ok sayıda site vardır, �rneğin <http://www.apple.com/itunes/> adresindeki iTunes veya <http://www.napster.com/> adresindeki Napster gibi ancak �evrimi�i film i�in mevcut hizmetler hen�z gelişme aşamasındadır. Giderek daha fazla sayıda kişi mevcut b�y�k dosyaları indirmek i�in daha hızlı bağlantılara kavuştuğundan filmlerin indirilmesi sıradan hale gelmiştir.

- �evrimi�i film veya m�zik eseri satın almak, bunları alan kişiye genellikle sınırlı bir şekilde kopyalamak veya dağıtmak hakkı verir veya hi�bir hak vermez. �rneğin Apple firmasının m�zik d�kkanı iTunes, satın alınan bir m�zik eserinin bir hanede en fazla beş tane bilgisayara indirilmesine izin vermektedir. <http://www.apple.com/itunes/share/>.

- M�zik end�strisi, hem akrandan akrana yazılım firmalarına hem de bireysel dosya paylaşıcılarına karşı hukuki işlem başlatmıştır. Dosyaları indirmeye uygun hale getirenlerin (uploader), dava edilme olasılığı bu dosyaları bilgisayarlarına indirenlere nazaran daha fazladır.

- <http://creativecommons.org/> adresindeki Creative Commons, telif hakkının t�m�n� karşılamak amacıyla alternatif sunan kar g�tmeyen bir kuruluştur.

Yasadışı i�erik

- Yasadışı i�eriğin tanımı �lkeden �lkeye değişmektedir.

- Yasadışı i�erik �oğunlukla �ocuk pornografisi, aşırı şiddet, siyasi aşırılık veya azınlık gruplarına karşı nefrete kışkırtmak anlamına gelmektedir.

- �lkelerin �oğunda yasadışı i�eriği rapor etmek i�in �zel telefon hattı vardır. <http://www.inhope.org/en/index.html>.

- Eyleme ge�mek, zor veya i�erik ve saklandığı yerin doğası gereği yavaş olabilir.

- Şikayet hatları, Internet Servis Sağlayıcıları ve polis ile birlikte �alışırlar ve yasadışı i�erikle m�cadelede en iyi yerlerdir.

- Inhope, ulusal şikayet telefon hatlarının ağıdır.

Etik d�ş�nceler ve riskler

- 2001-2005 arasında d�nya �apındaki m�zik kayıt satışları % 25 d�şm�şt�r. Bir �ok kimse bu durumu m�zik eserlerinin yasadışı olarak indirilmesindeki artışa bağlamaktadır.

- M�zik end�strisi bu duruma web sitelerine ve bireysel kullanıcılara karşı �ok sayıda dava a�arak cevap vermişlerdir.

- Akranlar arası yazılımları kullanmak (http://en.wikipedia.org/wiki/Peer-to-peer) vir�sler (http://en.wikipedia.org/wiki/Viruses) ve casus yazılım (Spy ware) programları (http://en.wikipedia.org/wiki/Spyware) m�zik ve g�r�nt� dosyalarına eklenerek dağıtıldığından, bilgisayarınız i�in g�venlik riski taşıyor olabilir.

Eğitim

- Eğitim kuruluşlarının, bazı durumlarda, eserleri yeniden uyarlamalarına ve kamuya iletmelerine izin verilir. Ulusal mevzuatınıza veya 22 Mayıs 2001 tarihli 2001/29/EEC numaralı Direktife bakınız.

- Bu şekilde kullanılacak eserler yalnızca eğitim veya bilimsel araştırma ama�lı olmalıdır.

- Kaynaklar, yazarın adı da dahil olmak �zere, istisnai durumlar dışında belirtilmelidir.

- Bu t�r bir i�eriğin kullanılmasından dolayı hi�bir şekilde doğrudan veya dolaylı olarak ekonomik kazan� elde edilemez.

- �ğrencilerin �evrim i�i fotoğraflarını yayınlayabilmek i�in ebeveynlerinden veya velilerinden yazılı izin alınız.

- İ�eriğin okul web sitesinde yayınlanması durumunda, b�t�n i�erik, �ocukların yaptıkları da dahil olmak �zere, okulun yetkisi altındadır.

Sınıfta

- Etik konular �zerinde tartışma yapınız. G�rsel-işitsel eserlerin korsanlığı hırsızlık mıdır?

- �ğrencileri, Internet�ten dosya indirme durumunda vir�slerin ve casus yazılımların riskleri hakkında bilgilendirin.

- �ğrencileri telif hakkı olan m�zik ve film eserlerini Internet�ten indirmeleri durumunda para cezası olasılığı hakkında bilgilendirin.

- Zararlı ve yasadışı i�eriği tartışın. Araştırmalar, �ğrencilerin �oğunun bu t�r i�eriği Internet�te bilin�li olarak veya tesad�fen bulduğunu, ancak �ok azının bunu yetişkinlere s�ylediğini g�stermektedir.

Uygun kullanım

- Okul ve şirketlerin, telif hakları ve yasadışı materyalle ilgili konuları i�eren kabul edilebilir bir kullanım politikası olmalıdır.

- Ebeveynler �ocukların Internet�i kullanmaları ile ilgili belirli kurallar �zerinde hemfikir olmalıdır.

Telif hakkı

- Eseri kullanmadan �nce telif hakkı sahibinden yazılı izin alınmalıdır.

- Kullandığınız her t�rl� eserin yazarını/yaratıcısını onurlandırın.

- Kendi yarattığınız eserlere, başkalarının nasıl kullanacağını belirlemek i�in Creative Commons <http://creativecommons.org/> programında yer alan sınıflandırmaları uygulayınız.

Yasadışı İ�erik

- Yazılım filtreleri bazı yasadışı web sitelerini engellemeye yardımcı olur.

- Hi�bir filtre m�kemmel değildir. �ocukların Internet�i kullanmaları hususunu tartışmak ayrıca �nemlidir.

- �ocukları �evrim i�i alandaki tecr�belerini anlatmaları i�in teşvik ediniz.

- Yasadışı i�eriği bir şikayet hattına bildiriniz, Bkz. aşağıda Inhope.

Daha fazla bilgi i�in

�      D�nya Fikri M�lkiyet �rg�t� (WIPO) <http://www.wipo.int>.
�      Pro-music �evrimi�i m�zik korsanlığı alanında �ok iyi bir bilgi kaynağıdır. �ocuklar i�in bir broş�rleri ve bilgisayara m�zik indirmek i�in kullanılan soru ve cevaplar vardır: <http://www.pro-music.org/copyright/faq.htm>.
�      Inhope, Internet�te yer alan yasadışı i�eriği bildirmek i�in kullanılan şikayet hatlarının bir şebekesidir. <http://www.inhope.org/>.
�      Avrupa Konseyi�nin medya sayfasında telif hakkı alanı ile ilgili bilgi vardır: <http://www.coe.int/T/E/human_rights/media/>.
�      Avrupa Komisyonunun fikri m�lkiyet hakları ile ilgili bilgileri <http://www.europa.eu.int/comm/internal_market/copyright/index_en.htm> adresindedir.
�      Fikri m�lkiyet alanı ile ilgili Avrupa Birliği mevzuatı ile ilgili bilgiler <http://www.europa.eu.int/scadplus/leg/en/s06020.htm> adresindedir.
�      Uluslararası Fonografik End�strisi Federasyonu (IFPI) �evrimi�i m�zik hakkında genel bir hukuki bilgi verir: <http://www.ifpi.org/>.
�      BBC tarafından hazırlanan �Avrupa Komisyonu Avrupa Birliği b�nyesinde telif haklarını planlıyor� makale <http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/4663731.stm> adresinden temin edilebilir.

KILAVUZ METİN 11

Yaratıcılık

Internet yaratıcılığı nasıl geliştirir?

Internet�in esnek yapısından dolayı, g�n�m�z sınıf ortamı eskisinden daha az katıdır. Hızla gelişen teknoloji �ğrencilere ilgilendikleri konuları araştırmaları ve geleneksel olmayan şekillerde �ğrenmeleri i�in gereğinden fazla imkan tanımaktadır.

�ğrenciler, modern teknolojinin sağladığı ara�ları kullanarak, d�nyanın her yerindeki izler kitle i�in yayımlanmak �zere profesyonel standartlarda malzeme yaratabilirler. Sınıf i�inde veya Internet aracılığıyla diğer �ğrencilerle etkileşimli olarak her t�r deneyi ve canlandırmayı ger�ekleştirebilirler.

Internet, k�reselleşmiş bir eğitim ve �ğrencilere d�nya �zerindeki b�t�n akranlarına eş zamanlı olarak erişmeleri imkanı sağlamaktadır.

Eğitimde yaratıcı s�re�leri artırmak

- Teknolojinin sınıfa başarılı bir şekilde entegrasyonu, �ğrencilere icatlarını, bireyselliklerini ve yaratıcılıklarını g�stermeleri i�in bir fırsat sunar.

- Yaratıcı yazılımların ve Internet�in kullanılması sınıfınızda �ğrenmenin �eşitli yollarla geliştirilmesini sağlar.

- Yaratıcılığın ifade edilmesi fırsatı ve sınıfta daha faal bir g�rev almak �ğrenmeyi ve gelişmeyi destekler.

- �ğrenciler, Internet�i d�nyanın her yerindeki sanat�ılarla temas kurmak, eserleri hakkında tavsiye ve g�r�ş almak i�in kullanabilirler. Sanat�ılar sohbeti (Bkz Kılavuz Metin 7), video konferansı (bkz. <http://www.netlingo.com/right.cfm?term=video conferencing> veya �alıştay hazırlamak i�in sanal toplantıları kullanabilirler.

- �ğrenciler, Internet mesaj panolarını (http://en.wikipedia.org/wiki/Message_boards) kullanarak birlikte �alışabilir ve ortak projeler �zerinde işbirliği yapabilirler. Bu yaratıcı duygularını g�sterme şansı sağlar ve bu şekilde yapacakları beyin fırtınası yaratıcı s�reci canlandırabilir.

Yaratıcılığın yasaklanmayacağını nasıl temin edebiliriz?

Eğitim �evresinde dikkate alınması gereken bir�ok unsur vardır.

- Erişim unsurları: Okulunuzdaki herkesin gerekli ekipmana erişimi var mı? B�t�n �ğrenciler aynı erişim fırsatına sahip midir?

- Eşitlik: B�t�n �ğrenciler � yaşa ve kabiliyete bakılmaksızın d�nyadaki kız ve erkekler- yaratıcı olmak i�in fırsatlardan eşit faydalanabilmelidir yani mevcut b�t�n teknolojiyi nasıl kullanacağını ve yaratacağını bilmelidirler.

- �evrimi�i g�venlik fakt�r�: �ğrencileri g�vende tutmak i�in yerleştirdiğiniz filtreler (http://en.wikipedia.org/wiki/Internet_filter) aynı zamanda ihtiya� duyulan materyale erişimi engelliyor mu? Bu durumla nasıl başa �ıkılmalı ki �ğrenciler ihtiya� duydukları bilgiye g�venli erişimin tadını �ıkarabilsinler? (Bkz. isimlendirme ve filtreleme başlıklı Kılavuz Metin 14)

- �ğretmenlerin eğitimi: Bir�ok sınıfta �ğrenciler Internet�i �ğretmenlerinden daha iyi kullanabilirler. �ğretmenlerin, bilişim ve iletişim teknolojisinin b�t�n unsurları ile ilgili olarak �ğrencilerini doğru bir şekilde y�nlendirebilmeleri i�in kendilerine sunulan b�t�n eğitim fırsatlarından yararlanmaları gerekir.

- Teknik destek unsuru: Okulunuz, program ve projelerin engellenmesini �nleyecek gerekli teknik desteği sağlıyor mu ?

- Tampon ortam: Yaratıcılık bir birey olarak duygularınızı ifade etmenize yardımcı olur. Her ne kadar bir �ğrencinin yaratıcı s�re�lerinin �zerindeki kısıtlamaları ideal olarak sınırlamanız gerekse de, �ıktı �zerindeki kontrol�n�z� muhafaza etmelisiniz; �zellikle grup ortamlarında sohbet gibi beyin fırtınaları yapılıyorsa. Bir �ğretmen veya başka bir otorite �alışmayı y�nlendirmek i�in yapıcı bir şekilde o ortamda hazır olmalıdır.

Sınıfta yaratıcılığı artırmak

- Webquest programı <http://webquest.sdsu.edu/materials>, Internet�i sınıfa entegre etmek i�in gerekli araştırmaya dayalı bir yaklaşımdır. İlave webquest kaynakları Kanada SESD �ğretme kaynakları sitesinden temin edilebilir: <http://sesd.sk.ca/teacherresource/webquest/webquest.htm>.

- �ğrenciler, kendi web sitelerini kurarak yaratıcılıklarını zorlayabilirler. Bu onların yaratıcı d�ş�nce s�re�lerini, grafikler ve i�eriğe y�nelik girdileri talep etmeleriyle, farklı şekillerde destekler.

- �ğrenciler, �evrimi�i kitap ve hikaye yazarak yazma becerilerini geliştirecek projelerde işbirliği yapabilirler.

- �Hot Poatoes� adlı yazılım programı <http://hotpot.uvic.ca/> adresinde �cretsiz olarak bulunmakta olup, etkileşimli sınav ve Web faaliyetleri geliştirmek i�in kullanılabilir.

- �ğrenciler, yazılım programlarını �rneğin �Quia� adlı web sitesini <http://www.quia.com/> kullanarak �oklu sonu�ları olan etkileşimli hikayeler yazabilirler.

- Ortaokul ve �niversite �ğrencileri kendi �� boyutlu ortamlarını <http://www.activeworlds.com/> adresinde bulunan Activer Worlds benzeri yazılımlar kullanarak yaratabilirler. Kendi ideal panoramalarını, kendi sanal yerleşkelerini inşa edebilirler. Ayrıca başka �ğrencilerle farklı konularda işbirliği yapabilirler.

Uygun kullanım

- Internet farklı konularda gerekli bilgi edinmek i�in temel bir araştırma aracı olarak kullanılabilir. �ğrenciler, yaratıcılığı teşvik eden �devlerde kazandıkları bilgiyi uygulamaya ge�irebilirler. Teknoloji �ğrencilere daha �st d�zeyde d�ş�nmeleri i�in fırsat ve �zg�rl�k verir.

- Internet ve diğer modern teknoloji, farklı �lkelerden ve k�lt�rlerden gelen �ğrenciler arasında g��l� bir iletişim ve işbirliği sağlar. �ğrencilerin, ge�mişe nazaran daha fazla, kendi yaşıtları ile yaratıcı ��z�mler bulmaya y�nelik beyin fırtınası yapma fırsatları vardır.

- �ğretmenler, teknolojiyi bir başkasına aktaracak şekilde sınıfta uygulamanın �ğrencilere problem ��z�m� ve yenilikler a�ısından fırsatlar sunduğunu tespit etmişlerdir.

- �ğrenme hedeflerini akılda tutmak lazım: bu hedeflere ulaşmanın yolu �r�n�n kendisinden ziyade nasıl elde edileceği hususuna odaklanmaktır.

- �ğrenciler �evrimi�i yaratıcı faaliyetlerini yayımladıklarında telif haklarının dikkate alınmasını isteyeceklerdir (http://en.wikipedia.org/wiki/Copyright). Onlara başkaları tarafından hazırlanmış materyalleri kullandıklarında kaynaklarını belirtmelerini hatırlatınız.

Daha fazla bilgi i�in

İşbirliğinin gerekli olduğu ve yaratıcılığın desteklendiği projelere �ğrencileri dahil etmek i�in, bir �ok web sitesi bir başlangı� noktası olarak kullanılabilir.
�      ThinQuest, �ğrenci ve �ğretmenler eğitim konularında web siteleri oluşturmak �zere teşvik eden uluslararası bir yarışmadır: <http://www.thinkquest.org/>.
�      Global Schoolhouse Cyberfair, ebeveynlerin, �ğrenci ve eğitimcilerin işbirliği yapacakları, birbirleriyle temas kuracakları, eğitim kaynaklarını keşfedecek, geliştirecek ve yayımlayacakları �evrimi�i toplantı yeridir: <http://www.globalschoolnet.org/GSH/>.
�      Future Problem Solvers Program (Geleceğin Problem ��z�c�leri Programı): �ğrencileri, kritik ve yaratıcı d�ş�nme becerilerini harekete ge�irerek, yaratıcı problem ��zmeye y�nlendirir : <http://www.fpsp.org/>.
�      Bay Coulter�ın Internet Eğilimi: Sonsuzluk ve �tesi. Tecr�beli bir ilkokul �ğretmeni, �evrimi�i yayımı gen� yazarları teşvik etmek i�in kullanmaktadır: <http://www.newhorizons.org/strategies/literacy/coulter.htm>.
�      �evrimi�i FanFiction: Yazma hakkında bize eğitim verecek teknoloji ve pop�ler k�lt�r ile okur yazarlık talimatını http://www.newhorizons.org/strategies/literacy/black.htm adresinde bulabilirsiniz. Wisconsin �niversitesindeki bir doktora adayı, sınıf dışında yaratıcı yazım i�in zorlayıcı bir yer olan siber uzayda alternatif edebiyat araştırması yapmaktadır.
�      Eğitim materyallerine erişim, eğitimcilerin eğitim kaynaklarına hızlı ve kolay erişimini sağlar. Ders planları, sınıf fikirleri i�in �yaratıcılık� araştırması yapınız: <http://www.thegateway.org/>.
�      Webquest okuma ve eğitim materyalleri: <http://webquest.sdsu.edu/materials.htm>.
�      1000 Listesi + SESD webquestler <http://sesd.sk.ca/teacherresource/webquest/webquest.htm>.

KILAVUZ METİN 12

Oyunlar

Giriş

Internet�i kullanan �ocukların yarısından fazlası �evrimi�i oyunlar oynamaktadır: <http://www.saftonline.org/> adresinde 2003 yılında yapılan SAFT (g�venlik, bilin�, ger�ekler, ara�lar) araştırmasına g�re bu oran İngiltere�de %70, İskandinav �lkelerinde ise %90�a ulaşmaktadır.

�ok �eşitli oyun t�rleri vardır �rneğin atari, rol oyunları, strateji ve spor oyunları. Bu oyunlar, yalnız veya eşli, kapalı ortamlarda ve hatta binlerce yabancı birlikte oynanabilir.

Oyunlara yapılan yatırım son yıllarda hızla artmıştır. 2005 yılında bir oyun yazmanın maliyeti ortalama olarak 5-7 milyon $ iken bu rakam geliştirmeye kalktığınız takdirde 20 milyon $�ı aşmaktadır.

<http://www.dfcint.com/> adresinde yer alan DFC Intelligence (istihbarat) kuruluşu tarafından hazırlanan rapor, k�resel video oyunları satışının 2010 yılında 26 milyar $�a ulaşacağını �ng�rmektedir.

Kişisel gelişim ve eğitim değeri

- Oyun oynamak eğlencenin �tesinde bir şeydir: �ocuklar ve her yaştan yetişkinler arasında işbirliği yapma eylemini artırır.

- Oyunlar yaratıcılığı ve etkileşimi geliştirir, sosyal ve entelekt�el gelişim a�ısından �nemli bir rol oynar.

- Oyunlar yetişkinlerin ve �ocukların eşit şartlarda (kuşaklar-arası iletişim) fikir alışverişi yapabildikleri ender durumlardan birini temsil ederler.

- �ocuklar, kurallar ve parametreler i�inde sınırlanmış ortamda, farklı sosyal yapılar i�inde oynayarak, demokrasiyi �ğrenirler.

- Oyunlar, genellikle başkalarının haklarını ve �zelliklerini paylaşmayı ve saygı duymayı i�erir. Bazen oyuncuların diğer k�lt�rler ve k�lt�rler-arası uygulamalarla ilişki kurmalarını sağlar. �ocuklar, başarısızlık korkusu olmadan ve kontrol duygusu ile birlikte sosyal becerilerini kullanırlar.

- Oyunlar �ocukların kurallara uymalarını ve talimatları takip etmelerini gerektirdiği i�in, onların �z-disiplin ve bağımsızlık a�ısından kapasitelerini artırırlar.

- Bulmacalar, oyun tahtası �zerinde oynanan oyunlar, macera oyunları ve araştırma oyunları, oyuncular i�in stratejik d�ş�nme ve problem ��zme yeteneklerini artırma fırsatı sunarlar.

- Diğer oyunlar, daha gen� �ocuklarda motor ve uzamsal becerilerini artırmak i�in ve fiziksel engellilerde tedavi edici ama�larla kullanılabilir.

- �evrimi�i oyunlar teknolojiyi yeni kullananlar i�in kullanışlıdır ve genellikle bilgi ve iletişim teknolojilerine olan ilgiyi artırabilir. (http://en.wikipedia.org/wiki/Information_technology).

- Oyunlar m�fredatta matematikten sosyal �alışmalara ve dil eğitimine kadar her alana yerleştirilebilir.

Potansiyel riskler

- Bazı bilgisayar oyunlarının şiddet i�eren yapısı ile gen�lerde şiddet davranışları arasında zayıf bir bağlantı vardır. Bununla birlikte Danimarka Medya Kurulu�nun 2002 raporu, bazı oyunlardaki şiddet unsurlarının televizyon ve filmlerdeki şiddet unsurlarından daha fazla etkili olmadığını ileri s�rm�şt�r. <http://resources.eun.org/insafe/datorspel_Playing_with.pdf>.

- Bilgisayar oyunları bağımlılığından etkilenen gen�lerin oranını belirlemeye �alışan araştırmaların olduk�a farklı sonu�ları vardır. Bunun nedeni, bilgisayar oyunlarının yoğun kullanımının hangi aşamada aşırılık veya bağımlılık olarak değerlendirilebileceğine karar vermek i�in tarafsız bir y�ntem �zerinde uzlaşılamamış olmasıdır. Oyuncular, kendi sosyal ve profesyonel yaşamlarına k�t� bir etkisi olmadan, haftalık olarak uzun saatler boyunca oyun oynayabilirler. Bununla birlikte, bağımlılık genellikle k��k bir oyuncu oranı arasında sorun olarak kabul edilmektedir. Bu soruna Koreli bir adamın 50 saat oyun oynadıktan sonra �l�m�n�n Ağustos 2005�de medyada geniş olarak yer almasının ardından dikkat �ekilmiştir.

- Oyunların bazıları ırk�ı ve cinsiyete dayalı kalıpları destekledikleri i�in su�lanmaktadırlar.

- �evrimi�i oyunların bazıları yabancılarla tanışılmasını ve iletişim kurulması imkanına izin vermektedir.

Uygun kullanım

- İsimlendirme ve �l��m sistemleri oyun end�strisi akt�rlerini, �r�nlerini tanımlayıp a�ıklamalarını gerektirmesi nedeniyle sorumlu davranmaya teşvik etmektedir. Bu durum oyun satın alanların, oyunlara ilişkin yaş ve i�erik uygunluğunu değerlendirmelerine yardımcı olmakta ve oyun pazarında daha g�venli kılavuzluk etmektedir.

- Oyun oynamaya ayrılan saatleri g�zlemleyin. Diğer sosyal faaliyetlere zaman ayrılmaması veya �ocuklar ile gen�ler oyuna zaman ayırmak i�in okulu asmaları halinde eyleme ge�iniz.

- Oyun toplulukları aidiyet duygusunu destekler ve �ocukları isteyerek g�rev almaya y�nlendirebilirler. �ocuklara, �evrimi�inde edindikleri arkadaşlarının her zaman kim olduğunu s�yledikleri kişilerden farklı kişiler olabileceğini hatırlatınız. Kişisel bilgilerin �evrimi�inde başkalarına verilmemesi �nemlidir

Daha fazla bilgi i�in

�      Eğlence ve Boş Zaman Yazılım Yayımcıları Derneği (ELSPA): <http://www.elspa.com/>.
�      Oyun �alışmaları: Uluslararası bilgisayar oyun araştırmaları b�lteni: <http://www.gamestudies.org/>.
�      En fazla satan oyunlar tablosu, oyun haberleri, tarifler, araştırma raporları ve Elspa sitesi �zerindeki mevzuat değerlendirmelerine bakınız: <http://www.elspa.com/>.
�      Pan-Avrupa Oyunlar Bilgi (PEGI) web sitesi �l��mleme ve isimlendirme bilgilerini i�erir: <http://www.pegi.info/pegi/index.do>.
�      �Ebeveynler oyun �l��mlerini g�z ardı ediyorlar� BBC makalesi, Haziran 2005: <http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/4118270.stm>.
�      �evrimi�i oyunlar Amic Games <http://www.amicgames.com/> ve Yahoo! Games <http://dir.yahoo.com/Recreation/Games/> sitesinde bulunabilir.
�      Ateşle oynamak: bilgisayar oyunları oyuncuları nasıl etkilemektedir� Danimarka Kurul raporu: <http://resources.eun.org/insafe/datorspel_Playing_with.pdf>.

KILAVUZ METİN 13

Uzaktan Eğitim

Uzaktan eğitim nedir?

Uzaktan eğitim (http://en.wikipedia.org/wiki/Distance_learning) Wikipedia tarafından (Bkz. http://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page) ��ğrencilerin d�nem boyunca belirli bir yerde fiziksel olarak mevcudiyetlerini gerektirmeyen bir �ğretim y�ntemi� olarak tanımlanmaktadır. Bu y�ntem her �lkeden ve her yaştan �ğrencilere yaşam boyu �ğrenme fırsatları tanıyarak d�nyadaki b�t�n �evrimi�i �niversitelerden diploma, sertifika ve derece almalarını olanaklı kılmaktadır.

Uzaktan eğitim, yetişkinlerin evde, askerde veya �alışırken �st d�zey eğitim alma hususunu araştırırken başlamıştır. Dersler yazışma ile yapılmaktaydı, malzemeler geleneksel posta sistemi ile gelip gidiyordu. G�n�m�zde ise uzaktan eğitim mevcut teknolojinin avantajlarını kullanarak gelişmiştir. Uzaktan eğitim, Internet vasıtasıyla gelişmektedir ve �ğrenciler fiziken sınıfa ayak basmadan derece alabilmektedir. Uzaktan eğitimdeki gelişmeler, �st d�zey eğitim alanını geliştirmektedir. �rneğin:

- Dersler hareketli medya (http://en.wikipedia.org/wiki/Streaming_media) veya eğitimcinin sunucusunda (http://en.wikipedia.org/wiki/Web_server) depolanan dosyalarda saklanan yazılı materyaller kanalıyla verilebilir.

- �ğrenciler, �ğretmenle veya birbirleriyle mesaj panoları (http://en.wikipedia.org/wiki/Message_boards), e-posta (http://en.wikipedia.org/wiki/Email) ve sohbet (http://en.wikipedia.org/wiki/Chat) yardımıyla iletişim kurabilir.

- �devler, mesaj kutusuna bırakılır ve hatta k��k sınavlar ve yazılılar bile otomatik olarak yapılabilir ve sonu�ları �evrimi�i alınabilir.

- �evrimi�i format, kendi hızını ayarlayan işler i�in benzersiz bir esneklik sunar.

Uzaktan eğitimin avantajları nelerdir?

- Internet sanal bir eğitim ortamı kurmak i�in �ok uygundur. �rneğin, �ğrenciler yurtdışında sanal bir �niversitede eğitim g�r�rken kendi şehirlerinde oturabilirler.

- �ğrencilere �ğrenme malzemelerinin hepsine erişim sağlamak onlara �ğrenme s�re�lerinde daha �zerk olma fırsatı verecektir.

- �ğrenciler kendi eğitimlerine daha fazla sahiplenecekler ve �ğretmenin g�revi bir ko�un g�revine d�n�şecektir.

- Dersler �normal� okul ve �niversitelerin a�ılış saatleri ile kısıtlı olmadığından herkes yaşam boyu �ğrenci haline gelmek i�in daha �ok fırsattan faydalanacaktır.

- Uzaktan eğitim, hem �ğrencinin hem de �ğretmenin davranışı değiştirmektedir. Başarılı �ğrenciler devamlılık ve organizasyona dayalı becerilerini geliştirmektedir ve �ğretmenler teknolojiye daha aşina olmalıdır.

Uzaktan eğitim programı se�erken dikkat edilmesi gereken noktalar

Kullanıcı olarak bir derece veya başka bir uzaktan eğitim programı se�erken belirli �nlemleri alma hususunda kendinizin sorumlu olduğunuzu bilmelisiniz.

- Internet�in yasal olarak d�zenlenmeyen bir ortam olduğunu unutmayınız. Yasal olanların yanında ş�pheli uzaktan eğitim kuruluşları bulunmaktadır. Kayıt yaptırmadan �nce programı/kuruluşu araştırdığınızdan emin olunuz.

- Internet�te yapılan her t�r bilgi alışverişinde, g�venlik konuları her zaman kilit durumdadır. Vir�sler (http://en.wikipedia.org/wiki/Virus) ve bilgisayar korsanları (http://en.wikipedia.org/wiki/Hacker) uzaktan eğitim sistemi �zerinde b�y�k zarara yol a�abilirler. Bu y�zden hangi �nlemleri almanız gerektiği hususunda gizlilik ve g�venlik başlıklı Kılavuz Metin 15 ve 16�ya başvurunuz.

- Telif hakkı genellikle (http://en.wikipedia.org/wiki/Copyright) �ğrencinin kendi �lkesindeki kanunlarla korunur. Buna karşılık diğer �lkelerdeki uzaktan eğitim programlarını takip ederken eğitim kaynaklarının uluslararası telif hakkı mevzuatı ile korunduğundan emin olunuz.

- Derslerin adil kullanımı ve �deme koşulları ayrı bir �nemli konudur: �ğrencilerin �ğrenme imkanlarını g�venli bir şekilde kullanmaları ve ders �cretleri �demelerini zamanında yapmaları beklenir.

Uygun kullanım

Internet �ğrenme sistemimizi değiştirmektedir ve �ğrencilerin b�t�n bilgiye erişimlerini sağlamak ve �ğrenmelerine yardımcı olacak ara�ları kullanılabilir hale getirmek �ok �nemlidir. �Sayısal fark� (http://en.wikipedia.org/wiki/Digital_divide) bir�ok devletin ekonomik ve sosyal b�y�mesinde �nde gelen unsurlardan biri olarak g�r�lmektedir ve uzaktan eğitim bu u�urumu kapatabilir.

Uzaktan eğitim �ğrencilerin eğitimini �l��lebilir yollarla artırabilir. Uzaktan eğitim, �ğrenciler, onların aileleri ve �ğretmenleri i�in aktarılabilir tecr�be ile Internet eğitimi sağlar. Uzaktan eğitim �ğrenciler i�in yeni beceriler ve nitelikler tesis etme ve yeni y�nlere doğru gelişme yolunda fırsat sunar.

Daha fazla bilgi i�in

�      Uzaktan �ğrenim ağı uzaktan eğitim hakkında bilgi, etkileri, avantajları, dezavantajları ve teknikleri ile ilgili raporlar sunar <http://www.distancelearningnet.com/>.
�      Uzaktan �ğrenim ve Eğitim Kurulu, uzaktan �ğrenim hakkında �cretsiz olarak bilgisayarınıza indirebileceğiniz �ok sayıda rapor i�ermektedir <http://www.detc.org/otherdownld.html>.
�      Yahoo�nun uzaktan �ğrenim programları ve kuruluşlar i�in y�nlendirme sayfası vardır <http://dir.yahoo.com/Education/Distance_Learning>.

KILAVUZ METİN 14

Sınıflandırma ve Filtreleme

Sınıflandırma

Sınıflandırma, yazılımlar ve web siteleri �zerinde g�r�nen veya web sitelerinin i�eriği ile b�t�nleşmiş kalite-g�ven etiketi-yaftası anlamına gelir. Bu �r�n�n, Internet İ�erik Se�im Platformu (PICS) ve Internet İ�erik �l��mleme Derneği (ICRA) benzeri �l��mleme kuruluşları tarafından belirlenen kriterlere ve standartlara erişmesini sağlar.

Siteler, �ocukları korumak, toplum g�venini ve �evrimi�i işlemleri artırmak ve aynı zamanda yasal standartlara uymak amacıyla sınıflandırılır. Web sitesinin i�eriği sınıflandırıldığında, web sayfasına html bir şifre yazılır, i�erik ayrıntıları verilerek sayfanın �l��mlenmesi sağlanır. Sayfa �zerinde g�r�lmeyen bu �l��mleme, i�eriğin yapısı ile ilgili ayrıntıları verir ve filtreleme mekanizmaları ile kontrol edilir ve bunun sonucunda ya sayfanın faaliyetini engeller ya da y�klenmesini sağlar.

Web siteleri aynı zamanda, �zel d�zenlemelerin h�k�mlerinin yerine getirildiğini g�steren �Kalite Etiketleri� ve � G�ven İşaretleri� ile de işaretlenmiştir. Bu d�zenlemeler genellikle g�venli işlemler hakkında talimatları i�erirler (Bkz. �evrimi�i alışveriş başlıklı Kılavuz Metin 18) �ok iyi bilinen kalite etiketlerinden ikisi Verisign <http://www.verisign.com/> ve Trust-e <http://www.truste.org/> adreslerinde bulunmaktadır.

Filtreleme

- Filtreleme, Internet �zerindeki uygunsuz i�eriğin kontrol� ve engellenmesi işlemidir. Bu işlem bilgisayara tarayıcılar ve ara sunucular (Proxy) veya yazılım sens�rleri y�kleyerek yapılabilir.

- Filtrelemeye bir alternatif de �beyaz listeleme�dir. Bu durumda, �nceden izin verilmiş belli sitelere erişime izin verilir.

Eğitim

- Filtreler, �ğrencilerin uygunsuz veya zararlı materyale erişim riskini azaltma hususunda kıymetli olabilir.

- Sınıflandırma ve filtreleme uygulamalarında ortaya �ıkan hususlar, vatandaşlık ve/veya sosyal �alışmalar konuları i�in olduk�a zengin materyallerdir. �evrimi�i filtreleme konusunda bir tartışma başlatınız. Bu kabul edilebilir ve gerekli bir sans�r m�d�r?

Konular

- Web sitelerinin sınıflandırılması ve �l��mlenmesi, belirli standartları uygulayan kanunlara sahip �lkeler dışında b�y�k �l��de g�n�ll�l�k esasına bağlıdır.

- Halihazırda, sayfaların �ok k��k bir y�zdesi yazarlar tarafından sınıflandırılmıştır.

- Filtreleme yazılım hizmetleri, sayfaları kendi değer sistemlerine ve sosyal g�ndemlerine g�re sınıflandırırlar.

- Filtreler i�erdikleri bazı anahtar kelimeler y�z�nden gebelikten korunma veya seks eğitimi ile ilgili yararlı siteleri engelleyebilirler.

- Bazı �lkeler siyasi partilere veya ideolojilere muhalefet eden siteleri engellemektedir.

- Bazı insanlar filtrelemeyi bir t�r sans�r olarak d�ş�n�p ve bu y�zden Internet�in ruhuna aykırı olarak değerlendirilmektedir. Bazıları da filtreleme yazılımları olmasaydı, h�k�metlerin �evrimi�i i�eriği d�zenleme hususunda baskı altında olacaklarını iddia etmektedirler.

Nasıl sınıflandırmalı ve filtrelemeli?

- Kendi kurduğunuz sitenin i�eriğini sınıflandırmak i�in, ICRA <http://www.icra.org/> benzeri �l��mleme sitelerindeki talimatları takip ediniz.

- Materyalinizi bir dizi kritere g�re sınıflandırmanız istenecektir.

- Tarayıcıların �oğu belirli siteleri filtrelemek i�in kurulurlar. �rneğin Microsoft Explorer�da bu se�enek �g�venlik se�enekleri� altında bulunur.

- Bilgisayarların �ok azı daha �nceden filtre yazılımı kurulmuş olarak satılırlar. Filtreleme sitelerine daha karmaşık bir yaklaşım i�in �zel bir filtre programı satın almanız gerekecektir. Piyasada belirli bir sayıda �r�n mevcuttur.

- Filtre programlarının �oğu, hangi t�r i�eriği filtrelemek veya izin vermek istediğinizi belirlemenize olanak sağlayacaktır.

Uygun kullanım

- Y�klemeden �nce bir filtrenin nasıl �alıştığına yakından bakınız. Filtreleme yaparken sizin onaylamadığınız her hangi bir ideolojik veya k�lt�rel karar veriyor mu?

- Elektronik yardımları kullanın ve reklama inanmayın. �r�nle ilgili iddiaları kişisel tecr�beyle deneyin.

- Kullanımı ve ihtiya�ları hakkında �ğrencilerle, ebeveynlerle ve �alışanlarla konuşun ve bunu d�zenli olarak yapın. A�ık bir tartışma ortamı yaratmak, �ğrencilerinizin Internet tecr�belerine değer katmak i�in sans�r veya cadı avından daha fazlasını yapacaktır.

- Gen� Internet kullanıcıları i�in �beyaz liste� yani sadece onaylanmış sitelere erişim izin verme se�eneğini dikkate alınız.

- Uzmanlar ebeveynlerin �ocuklarının �evrimi�i faaliyetleriyle ilgilenmelerini ve onlarla birlikte Internet�te zaman ge�irmelerini tavsiye etmektedirler.

- �ocuklar ve gen�ler Internet�te buldukları uygunsuz materyal hakkında konuşmaya teşvik edilmelidir. Olası yasa dışı i�erik şu şikayet hattına rapor edilebilir: <http://www.inhope.org>.

Daha fazla bilgi i�in

�      <http://www.icra.org/> adresindeki Internet İ�erik �l��mleme Derneği (ICRA) değişik kategorilere g�re web sitelerine isimlendirme uygulamasına olanak tanır. Ayrıca kendi �cretsiz filtresini y�kleyebilirsiniz.
�      <http://www.w3.org/PICS/> adresindeki Internet İ�erik Se�imi Platformu (PICS) web sitelerine sınıflandırma uygulaması i�in başka bir sistemdir.
�      Siberuzayda sans�r ile ilgili Wikipedia girişi: <http://en.wikipedia.org/wiki/Censorship_ in_cyberspace/>.
�      Avrupa Konseyi Medya B�l�m�n�n web sitesi �z-denetim ve kullanıcı bilgilendirmesi ile ilgili �alışma planı hakkında bilgi: <http://www.coe.int/media>.
�      Netnanny (Ağbakıcısı): <http://www.netnanny.com/> ve Cyberpatrol (Siber devriye): <http://www.cyberpatrol.com/> tanınmış ticari filtre �r�nleridir.
�      <http://www.icra.org> adresindeki ICRA ve <http://www.weblocker.fameleads.com> adresindeki Weblocker, �cretsiz filtre yazılımı y�kleme olanağı sunmaktadır.
�      Selfregulation.info Oxford �niversitesi araştırma projesinden ayrıntılı raporlar sağlamaktadır : <http://www.selfregulation.info/>.
�      �Biraz daha az sans�r� konulu BBC makalesi: <http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/4080886.stm>.
�      D�nya �apında filtreleme ve engelleme i�in OpenNet Initiative belgeleri: <http://www.opennetinitiative.net/>.
�      Elektronik Sınırlar Vakfı (EFF) Internet�te medeni �zg�rl�kleri savunmayı ama�lamaktadır: <http://www.eff.org/>.
�      Censorware Projesi : <http://www.censorware.net/>.
�      Avrupa i�in Internet İ�erik �l��mleme (INCORE) raporu � kendini sınıflandırma ve filtreleme raporu �zerine bir y�netsel �zet: <http://www.europa.eu/int/ISPO/iap/INCOREexec.html>

KILAVUZ METİN 15

�zel Hayatın Gizliliği

Internet�te ne kadar �zel hayat vardır ?

- �zel hayatın gizliliği (http://en.wikipedia.org/wiki/Privacy) bir kişinin kişisel bilgilere erişim ve kullanma ile ilgili kontrol�n�n derecesine atıfta bulunur.

- �oğu e-posta (http://en.wikipedia.org/wiki/E-mail) ve Internet (http://en.wikipedia.org/wiki/Internet) kullanıcıları, kişisel bilginin izin almadan kullanılmayacağını ve bilgi değişiminin �zel ve g�venli olduğunu d�ş�nmektedir. Ancak, ger�ek �ok farklıdır.

- Bir web sitesine her girişinizde veya her e-posta g�nderişinizde, fiziksel ve bilgisayar adresiniz, telefonunuz ve kredi kartı numaralarınız, t�ketici eğilim verileriniz ve daha da fazlası dahil olmak �zere kendiniz hakkında bilgi bırakmaktasınız.

- �zel hayatın gizliliği, g�venlikle yakından ilgilidir; g�venlik başlıklı Kılavuz Metin 16�yı dikkatlice okuyunuz.

Sınıfta ve evde neden �zel hayatın gizliliği konuşulmalı ?

- �zel hayatın gizliliğinin, teknik ve sosyal y�nlerinin �ğrenilmesi �nemli konulardır. Teknik y�nleri bilgi teknoloji (IT) �alışmalarını kapsayabilir, fakat aynı zamanda hayat boyu �ğrenme yeteneklerinin bir par�ası olmalıdır.

- Her �ğrenci Internet�te g�venli g�r�şme yeteneklerine sahip olmalıdır ve bu kendini koruma, etkin iletişim ve başkalarına karşı sorumluluğu i�erir.

- Bu konudan herhangi bir m�fredatın vatandaşlık boyutuna doğal bir akış vardır. �evrim i�i mahremiyet hakkında dile getirilen konular bug�n bir �ok k�lt�rde var olan sosyal konuları tam olarak yansıtır. Bilgisayar korsanları (http://en.wikipedia.org/wiki/Hacker), şifre ��z�c�lerin (http://en.wikipedia.org/wiki/Hacker#Hacker:_Intruder_and_criminal) niyetlerini araştırmak ve mahremiyet eylemcileri demokratik ilkelerin değerini tartışmak i�in zengin olanakları sunmaktadır.

Etik Konular

- �evrimi�i �zel hayatın gizliliği, Internet�le ilgili olarak en karışık etik ve hukuki konulardan biridir.

- Herkesin �zel hayat gizliliği hakkı vardır ve k�t� niyetten korunma gereksinimi vardır.

- Kendimizin ve başkalarının hakları ile ilgili olarak b�t�n kararlarımızdan sorumluyuz, �rneğin, telif hakkı (http://en.wikipedia.org/wiki/Copyright) ve fikri haklar (http://en.wikipedia.org/wiki/Intellectual_Property).

- İfade �zg�rl�ğ� siyasi olarak kabul edilmiş bir kavramdır ancak uygulamada kolay cevapları olmayan gri bir alandır. Kabul edilebilir olan nedir ve ne değildir? Konuşmacının haklarına tecav�z etmeden bir kişi kuralları nasıl uygulayabilir?

Sınıf �alışması i�in d�ş�nceler

- Sınıfınızla �zel hayatın gizliliği i�in temel bir bilgi �er�evesi yaratın. Teknik ve sosyal kavramları tanımlayın ve tartışma i�in �nyargıları ve s�ylenceleri belirleyin. ��zel hayatın gizliliği nedir?� ve ��zel hayatın gizliliği gerekli midir ?� sorularını y�neltmek bazı g��l� g�r�şleri ortaya �ıkarır.

- Internet�teki yasallığı d�zenleyen değişik coğrafi konuları g�steren bu sitelerin fiziksel adreslerini bulmak i�in Internet�te mahremiyet sitelerini araştırın ve iz yolu (http://en.wikipedia.org/wiki/Traceroute) programlarını kullanın. İz sonu�larından �ıkan diğer konuları araştırın (k�lt�rel, siyasi ve tarihi). �rneğin, bir tekrar-posta sitesi veya anonim ara sunucu (proxy) hizmeti se�in (http://en.wikipedia.org/wiki/Remailer) bir izi takip edin ve sonra neden bu �lkelerde konumlandığına dair sebepleri araştırın.

- �zel hayatın gizliliği hukukunun, telif hakları ve ulusal sınırlar dışına veya değişik yaş ve k�lt�r grupları i�in bilgi ve ifade �zg�rl�ğ�n�n etkilerini araştırın.

- �ğrencilere g�venli şifre yaratmayı �ğretin: (http://en.wikipedia.org/wiki/Password#Factors_in_the_security_of_an_individual_password)

Uygun kullanım

- Altın kural: tanımadığınız ve g�venmediğiniz kişilerle kişisel bilgilerinizi paylaşmayın.

- Sisteminizi yedekleyin (http://en.wikipedia.org/wiki/Back_up) ve d�zenli yedekleme politikanız olsun.

- Sisteminizin g�venlik �nlemlerini g�ncelleyin ve �evrimi�i tercihlerinizi destekleyecek olan <http://www.epic.org/privacy/tools.html> adresindeki ilave ara�lar �zerine bazı araştırmalar yapın.

- Karşı vir�s (http://en.wikipedia.org/wiki/Antivirus) g�venlik duvarı (http://en.wikipedia.org/wiki/Firewall_%28networking%29) yazılım mutlaka gereklidir. Engelleyiciler (http://en.wikipedia.org/wiki/Pop_up#Add-on_programs_that_block_pop-up_ads) ve karşı casus yazılım (http://en.wikipedia.org/wiki/Spyware) gibi diğer ara�ları kullanmayı d�ş�nebilirsiniz. Sisteminizi d�zenli kontrol ettiğinizden emin olun.

- Kişisel bilgisayarınızı, e-postanızı ve Internet bağlantılarınızı korumak i�in �G��l� parolalar� (http://en.wikipedia.org/wiki/Password#Factors_in _the_security_of_an_individual_password) kullanın.

- �zel verileri vermeden �nce, ara� �ubuğundaki kilitli asma kilit sembol�n� kontrol ediniz. Bu sizin işleminizin g�venli bir hattan ger�ekleştiğine dair bir işarettir.

Kurabiyeler

- Kurabiye (http://en.wikipedia.org/wiki/HTTP_cookie) bir web sitesini ziyaret ettiğinizde bilgisayarınızda bırakılan metin dosyasıdır. Bilgisayarınıza zarar veremez, ancak davranışınız ve ilgileriniz hakkında bilgilere erişim sağlayacaktır. Bu durum daha kişisel gezinti atmosferi sağlar. �rneğin,bir web sitesine kayıt yaptırırken d�n�ş�n�zde isminizle karşılanabilirsiniz.

- �evrimi�i davranışınızın ne kadar �zel olmasını istediğinize karar vermeniz �nemlidir. Kurabiyeler kullanma bi�imlerini ve irtibat bilgilerini izlemek i�in kullanılabildiğinden �zel hayatınızın gizliliğine tecav�ze olanak sağlarlar.

- Sisteminizin yayınladığı verinin kontrol�ne ve istenmeyen kurabiyelerin temizlenmesine yardım i�in karşı casus (http://en.wikipedia.org/wiki/Spyware) yazılım kullanabilirsiniz.

Veri Korunması

- Bilgisayarınız ve e-posta programlarınızın şifre korumalı olduğundan emin olunuz (http://en.wikipedia.org/wiki/Password). Bir�ok ev bilgisayarının �varsayım� kullanıcısı ve �test� gibi standart şifreler aracılığıyla erişimi sağlayan parola şifre ayarları vardır. Bakınız <http://www.netlingo.com/right.cfm?term=default>. Bu varsayım ayarlarını daha g�venli parola ve tanıtıcılarla değiştirdiğinizden emin olun.

- Internet �zerinden g�nderilen her hassas bilgiyi şifrelemek (http://en.wikipedia.org/wiki/Encryption) en iyisidir. İyi ki, e-ticaret (http://en.wikipedia.org/wiki/Ecommerce) işlemlerinin �oğu i�in bu standarttır fakat yine de kredi kartı bilginizi veya banka hesap numaralarınızı iletmeden �nce bir sayfanın g�venli olduğundan emin olmalısınız.

- Bilgisayarınızın değişik b�l�mleri şifre kullanarak g�vence altına alınabilir. Gizli projeler, araştırmalar, orijinal tasarımlar ve benzeri kıymetli belgelerin i�inde olduğu dosyalar i�in şifreler yaratınız.

Daha fazla bilgi i�in

�      Avrupa Konseyi�nin Hukuk İşleri sayfası, veri korunması alanında Avrupa Konseyi�nin �alışmaları hakkında bilgi i�erir: <http://www.coe.int/T/E/Legal_affairs/Legal_co-operation/Data_protection/>.
�      Elektronik �zel Hayatın Gizliliği Bilgi Merkezi (EPIC) �zel hayatın korunması ara�larının listesini ve makaleleri i�erir: <http://www.epic.org/privacy/tools.html>.
�      Casus tarayıcı <http://gemal.dk/browserspy/> kullanarak ağda bakmak isteyenlere bilgisayarınızın neler s�ylediğini araştırın.
�      Medeni haklar hakkında endişeli misiniz? �zel hayatın gizliliği hakkındaki bu tartışmalar vatandaşlık sınıfınızı bir s�re i�in devam ettirir: Elektronik Sınır Vakfı <http://www.eff.org/>, Privacy.org <http://www.privacy.org/>, Uluslararası �zel Hayatın Gizliliği <http://www.privacyinternational.org /> ve Privacy.net <http://www.privacy.net/>.
�      Siber Melekler <http://www.cyberangels.org/>, basit �ğretimi ve a�ıklamaları ile bir Internet g�venlik sitesidir.
�      TuCows <http://www.tucows.com/>, 40.000 paylaşımlı yazılıma ve �cretsiz yazılıma erişim sağlayan bir web sitesidir. Hızlı, yerel ve g�venli vir�s ve casus yazılımın �cretsiz y�klemesini sağlar.
�      Zone Alarm <http://www.zonelabs.com/store/content/home.jsp>, iyi bilinen g�venlik duvarı programlarından birisidir. Internet�ten bilgi g�nderen değişik programlar i�in erişim kontrol� yapmanızı sağlar.
�      CryptoHeaven (Cennet Şifresi) <http://www.cryptoheaven.com/>, simetrik ve asimetrik şifreleme ile g�venli posta, dosya filtreleme ve sohbet i�in bir şifreleme paketidir.
�      LavaSoft Ad-aware <http://www.lavasoft.com/>, bilgisayarınızı tarayan ve �zel hayatınızın gizliliğini koruyan bir karşı takip yazılımı programıdır.

KILAVUZ METİN 16

G�venlik

Giriş

- �evrimi�i g�venliğiniz ev g�venliğinizle karşılaştırılabilir. İ�erikleri, pencereleri kapalı ve kapıyı kilitli tutarak koruyabilirsiniz.

- Hastalıklı program (http://en.wikipedia.org/wiki/Malware) k�t� niyetli yazılım i�in bir bilgisayarı etkileyecek olan vir�sler (http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_virus) i�in kullanılan genel bir kavramdır. Hastalıklı program, yazılımın normal �alışmasını �nlemek veya izinsiz giriş veya veri silinmesi gibi bir �ok etkiye sahip olabilir.

- Hastalıklı programın en sık rastlanan bi�imleri vir�sler (http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_virus) ve kendini kopyalayan programlar olan kurtlardır (http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_worm).

- Adına rağmen b�t�n vir�sler ve diğer hastalıklı program bi�imleri, k�t� niyetle tasarlanmış değildir.

- Ortalama olarak her g�n 10 yeni vir�s keşfedilmektedir.

- G�venlikle ilgili diğer bir�ok konu �zel hayatın gizliliği ile de ilgilidir (Bkz. Kılavuz Metin 15).

Eğitim

- Kendini koruma ve sorumluluk konularını �ğrencilerle tartışınız. Bir �ok gen� yetişkinlerden daha bilgili olduğu i�in, onları kendi aralarında ve aileleri ile bilgilerini paylaşmaya teşvik ediniz.

- Bir �ok bilgisayar korsanı ve vir�s yaratıcısı, en gen� Internet kullanıcıları arasında yer almaktadır. Bu konularla ilgili bir sınıf tartışması yapınız.

Etik konular ve riskler

- Bilgisayarınızın g�venliği başkalarını etkileyebilir. Sizin bilgisayarınızı etkileyen vir�sler başkalarına ge�ebilir.

- M�şterileri veya diğer tanıdıkları hakkında kişisel veriler saklayan herkes bu bilgilerin g�venli tutulmasından sorumludur.

- Bilgisayar korsanlığı (http://en.wikipedia.org/wiki/Hack_(technology_slang)) veya başkaları hakkında bilgiye her t�r izinsiz erişim, başkalarının haklarını ihlaldir.

- Dikkatli olmak �nemlidir ancak g�venlik �nlemlerinde aşırıya gitmeyiniz! Ağın en b�y�k �zelliklerinden biri erişilebilir olmasıdır. Hakları kısıtlamak veya aşırı filtreleme yapmak, sans�r� ortaya �ıkarabilir veya erişimi azaltabilir.

- Casus yazılım, bir bilgisayarı genellikle ticari ama�larla kopyalayan programlara atıfta bulunur. İstenmeyen reklamların eklenmesi veya kredi kartı bilgilerinin ka�ırılmasını i�erebilir. Arayıcılar (dialer), kullanıcının izni olmadan modemlerin numaraları �evirmesine yol a�an casus program bi�imleridir. Bunlar �cretli telefon hatları �ağrıları i�in kullanılmıştır.

- Kurabiyeler, kişisel bilgilerin saklanmasını i�erirler. Daha fazla bilgi i�in, �zel hayatın gizliliği başlıklı Kılavuz Metin 15�e bakınız.

Uygun kullanım

- Karşı vir�s yazılım programı (http://en.wikipedia.org/wiki/Anti-virus_software) y�kleyiniz ve g�ncelleştiriniz.

- M�mk�n olduk�a g�venlik b�lmeleri y�kleyiniz. Bazı işletim sistemleri ve otomatik olarak g�ncelleyen veya y�klemeye hazır olduğuna dair sizi bilgilendiren programları y�kleyebilirsiniz.

- Bilgisayarınıza y�nelik veya bilgisayarınızdan dışarı trafiği kontrol etmek i�in bir g�venlik duvarı (http://en.wikipedia.org/wiki/Firewall_(networking)) y�kleyiniz.

- Bilgisayarınızı gerekmedik�e Internet�e bağlı bırakmayınız. Geniş bant �yelikleri, sınırsız bağlantı zamanı sağlamaktadır ancak bu g�venliği tehlikeye d�ş�rebilir.

- Doğrudan ve a�ık bir şekilde sizinle bağlantılı parolalar (http://en.wikipedia.org/wiki/Password#Factors_in _the_security_of_an_individual_password) kullanmaktan ka�ınınız. Harf ve sayılardan oluşan bileşimler kullanınız.

- Tarayıcınızı (http://en.wikipedia.org/wiki/Web_browser) �Script�leri etkisizleştirmeye� ayarlayınız. G�venilir siteler i�in script�ler kullanabilirsiniz.

- Ger�ek olmayabilecek e-postaları a�mayınız. (Bkz. e-posta başlıklı Kılavuz Metin 5)

- Bilgisayarınıza herhangi bir şey y�klemeden �nce kaynağa g�vendiğinizden emin olunuz. Casus yazılım dağıtımına yardımcı olma konusunda nam salmış olan akranlar arası (http://en.wikipedia.org/wiki/Peer_to_peer) yazılım konusunda �zellikle dikkatli olunuz. (Bkz. M�zik ve şekiller başlıklı Kılavuz Metin 10)

- �nemli dosyaları d�zenli olarak CD-Rom gibi bilgisayarınızdan farklı yerlerde yedekleyiniz.

- Birden fazla bir bilgisayarın veya ağın kullanıcısını y�netiyorsanız her kullanıcının uygun hakları olduğundan emin olunuz. Gereksiz kullanıcı haklarını kısıtlamak, kasıtlı veya kasıtsız g�venlik problemlerinden ka�ınmanıza yardımcı olabilir.

- Ağ y�neticileri, kullanıcıların g�venlik sistemlerini tehlikeye d�ş�rmemesi i�in bir makul kullanım politikası (http://en.wikipedia.org/wiki/AUP) oluşturulmalıdır.

- Windows işletim sistemi ve Internet Explorer tarayıcısı, hastalıklı programın en yaygın hedefleridir. A�ık kaynak yazılım (http://en.wikipedia.org/wiki/Open_source) veya Mozilla Firefox <http://www.mozilla.org/> gibi alternatifleri g�z �n�nde bulundurun.

Daha fazla bilgi i�in

�    Microsoft g�venlik sayfası: <http://www.microsoft.com/security/default.mbpx>.
�     Apple g�venlik sayfası: <http://www.apple.com/support/security/>.
�     Bilgi teknolojileri �alışanları i�in ayrıntılı bilgi: <http://www.searchsecurity.com>.
�     Avrupa Ağı ve Bilgi G�venliği Kuruluşu: <http://www.enisa.eu.int/>.
�     Bilgi sistemleri ve ağlarının g�venliği i�in OECD rehber ilkeleri: <http://www.oecd.org/document/42/0,340,en_2649_34255_15582250_1_1_1_1,00.html>.
�     Bilgi g�venliği dergisi: <http://informationsecurity.techtarget.com/>.
�     2privacy.com web sitesinde bilgisayarınız i�in bir �zel hayat gizliliği testi bulunmaktadır: <http://www.2privacy.com/>.
�     İngiliz H�k�meti <http://www.itsafe.gov.uk/> ve Amerikan H�k�meti <http://www.us-cert.gov/> tarafından �evrimi�i g�venliğe ilişkin �neriler.
�     Doğrudan pazarlama i�in bilgi g�venliği rehber ilkeleri <http://www.thedma.org/guidelines/informationsecurity.shtml>.

KILAVUZ METİN 17

Sataşma ve Taciz

Sataşma ve taciz ile Internet arasındaki bağlantı nedir?

- Sataşma (http://en.wikipedia.org/wiki/Bullying) ve taciz (http://en.wikipedia.org/wiki/Harassment), kişilerin kendilerini ve �evrelerindeki d�nyayı nasıl algıladığı �zerinde b�y�k bir etkiye sahiptir.

- Sataşmanın tanımı genelde o tanımı yapan kişiye bağlıdır. Ancak bir �ok insana g�re bir zaman dilimi i�erisinde �eşitli şekillerde tekrarlanarak başka bir insana zarar vermek maksadıyla yapılan bir harekettir. Ebeveynler ve �ocuklar genellikle bu problemin d�zeyi konusunda aynı algılamaya sahip değildir.

- Sataşma, s�zle veya fiziksel temasla olabilir. G�n�m�zde saldırgan veya k�t� e-postalar, sohbet odaları veya mesaj kutusu yorumları hatta daha da ilerisi bir kişiye veya bazı insan gruplarına karşı zararlı i�erik ile kurulan web siteleri ile Internet yoluyla sanal sataşmayı da i�ermektedir.

- Eğitimciler her zaman sınıf i�inde ve dışında sataşma ve tacizle uğraşmak zorunda kalmışlardır. Şimdi bizim i�in bu t�r sataşmanın Internet�i de ne şekilde ilgilendirdiği konusunu anlamamız gereklidir.

Okulda ve evde sataşma ve tacize karşı ne yapılabilir?

- Eğer �ğrenciler �retken bir şekilde �ğreneceklerse, kendinden emin ve g�venli olduklarını hissettikleri bir ortama gereksinimleri vardır.

- Eğer bir �ğrenciye sataşılıyor ve taciz ediliyorsa, odaklanma g��l�ğ� olacağından, tehlikede hissedeceğinden ve kendine g�venini kaybedeceğinden dolayı �ğrenmesi kısıtlanır.

- �ğretmenler ve ebeveynler olarak onlara sınıfta, oyun alanında veya �evrimi�inde �alışırken m�mk�n olan en iyi �ğrenme ortamını g�vence altına almaktan sorumluyuz.

- �ğrenciler kendi hareketleri i�in sorumluluk almaya gereksinim duyarlar, ancak sataşma ve taciz, g�veni ve �z saygıyı azaltır.

- Kendini tehdit altında (�evrimi�inde veya değil) hisseden �ğrenciler g�vendikleri bir yetişkinin yardımına gereksinim duyarlar. Sataşmada bulunan kişinin de, gelecekte bu davranışını tekrarlamaması i�in, rehberliğe gereksinimi olduğunu hatırlamalıyız.

- Okullar; yerinde, �zel ilkelere de sahip olmalıdır. �nleyici �nlemleri okulunuzun sataşmaya karşı Internet politikaları ile birleştirmek iyi bir fikir olabilir.

Etik ve g�venlik konuları

- Sınıfta sataşma ve taciz, korku ve g�vensizlik atmosferi yaratarak ve �ğrenmeyi neredeyse imkansız kılarak b�t�n sınıfın moralini d�ş�rebilir.

- Sataşma veya tacizin bir problem olmaması i�in yardımcı olacak bir �nlem, m�fredatınıza �fke kontrol� ve �atışma ��z�m�n� dahil etmektir. Bu tipteki iyi se�ilmiş programlar �ocukların ve gen�lerin �atışmalarda potansiyel arabulucular olarak kendi yeteneklerini keşfetmelerine izin verir. Bu şekilde, �evrimi�i ve �evrim dışında k��k �atışmaların tehlike veren davranışlara d�n�şmesi azaltılmış olur.

- Okulda Internet�in �ğrenciler ve personel tarafından ne zaman ve nasıl kullanıldığını denetlemek i�in okulunuzun, yerinde, a�ık bir politikası olmalıdır- �oğunlukla buna makul kullanım politikası (AUP) (http://en.wikipedia.org/wiki/Acceptable_Use_Policy) denir. Internet kullanımını kayıt altına alan bu belge, m�stehcen dil kullanımı ve saldırgan/m�tecaviz dil kullanımına izin verilmeyeceğini a�ık bir şekilde anlatmalıdır. Internet�i uygun olarak kullanmayan kişiler, doğrudan sonu�lar hakkında a�ık�a bilgilendirilmelidir.

- Kimin ne zaman ve nerede �evrimi�inde olduğu da dahil olmak �zere Internet kullanımını belgeleyebilen bir y�ntem olmalıdır.

- �ğrencilere �evrim i�inde iken kendilerini taciz eden veya herhangi bir şekilde sataşan biri olduğunda iletişimi kesmeleri s�ylenmelidir.

- �ğrenciler g�vendikleri bir yetişkine olanı hemen s�ylemelidir ve eğer m�mk�nse, onlara saldırgan materyali g�stermelidir. Daha sonra yetişkin okulun AUP�sinde tarif edilen işlemleri takip etmelidir.

- İşlem, bir �ocuğa bir kişi tarafından sataşılması gibi ger�ek hayattaki ile aynıdır. �ocuklar bu durumda saldırganla teması kesmelidir ve olayı g�vendiği bir yetişkine anlatmalıdır. Yalnızmış gibi ve kendi kendisine halletmesi gerekiyormuş gibi hissetmemelidir.

�zet olarak, okul Internet kullanım politikası, �atışma ��z�mlenmesi, �evrimi�inde sataşma olayında �ğrencilerin ve personelin ne yapacağının eğitimi, istismar hedeflerine olumlu destek sağlanması, ve m�mk�n olduğunda, istismar edenlere davranışlarını değiştirme yardımını i�ermelidir. Bu t�r yerinde politikalarla okullar, sataşma ve taciz konularıyla karşılaştıklarında daha az sorun yaşarlar.

Sınıf �devi i�in d�ş�nceler

- Rol modeli: �ğrenciler sahte problem ��zme s�recine katılmalıdır. �ğretmenler rolleri dağıtır ve �ğrencilerin bir problemi ��zmeden sorumlu oldukları grupları oluştururlar. Bir sonraki adım, �ğrencilerin konuya başka bir a�ıdan bakmalarını sağlayan rolleri değiştirmektir.

- Tartışma grupları: �ğrenciler izlenimleri hakkında konuşmaya teşvik edildikleri �alışmalarının değerlendirildiği tartışma gruplarına katılırlar.

Uygun kullanım

�evrimi�i sataşma, e-posta ile veya herhangi bir mesajla taciz etme konusunda yapılabileceklerle ilgili bazı d�ş�nceler:

- �ğrencilere bilinmeyen kaynaklardan gelen e-postaları a�mamaları �ğretilmelidir.

- Eğer bir e-posta a�ılırsa ve saldırgan bulunursa, onu hemen siliniz.

- Eğer bir kişi saldırgan ve m�tecaviz e-postalar g�ndermeye devam ediyorsa e-postanın nereden g�nderildiğini �ğrenmek (e-posta mesajı yoluyla) m�mk�nd�r. Rahatsızlığı hemen bildirmek i�in o hizmet sağlayıcıyla (http://en.wikipedia.org/wiki/Internet_Service_Provider) irtibat kurunuz..

- �evrimi�inde sataşma konusunda ne yapılacağı ile ilgili olarak okulunuzun sataşma �zerine politikasında ve/veya makul kullanıcı politikasında h�k�mler olmalıdır.

- Sataşmanın herhangi bir t�r�nde olduğu gibi, �ğrenciler ne zaman �evrimi�inde taciz edilirlerse size veya başka bir g�venilir yetişkine gelebileceklerini bilmelidir.

Daha fazla bilgi i�in

�     Sataşma.org: <http://www.bullying.org/>.
�     Sataşmayı hemen durdurun!: <http://www.stopbullyingnow.com/>.
�     Risklerini bilin: Siber sataşmayla m�cadele: <http://www.media-awareness.ca/english/teachers/wa_teachers/safe_passage_teachers/risks_bullying.cfm>.
�     Siber sataşma nedir?: <http://www.netalert.net.au/01569-what-is-cyber-bullying.asp?qid=10398>.
�     Insafe ağına sataşma ve zararlı i�eriği rapor edin: <http://www.saferinternet.org/ww/en/pub/insafe/safety.htm>.

KILAVUZ METİN 18

�evrimi�i Alışveriş

Giriş

E-ticaret; �r�nlerin �evrimi�i satışını sağlayan hizmetlerin, yazılımın ve y�ntemlerin birleşimi olarak tanımlanabilir. Kitaptan tatile, giysiden elektroniğe kadar �evrimi�inde her şey satın alınabilir. Somut �r�nlerin yanı sıra �evrimi�i i�eriğe erişim gibi hizmetler i�in de �deme yapabilirsiniz. Forrester Research�e g�re <http://www.forrester.com/my/1,,1-0,FF.html> 2004 yılında 40 milyar � olan Avrupa �evrimi�i perakende pazarının, 2009 yılında 167 milyar � �ya artması beklenmektedir.

Eğitim

Gen� insanların bilin�li t�ketici olmaları gereklidir. �evrimi�i alış veriş �nem kazandık�a, �ıkarlarını korumanın ve �evrimi�i alışverişle ilgili risklerden ka�ınmanın hayati olduğunu anlamaları �nem kazanır.

- �ğrencileri, perakende satıcılar ve satış koşulları hakkında bilgi sahibi olmaları i�in eğitin.

- �ğrencileri, yalnız veya gruplar halinde kafalarında belli bir ama� ile �r�nler ve hizmetleri i�in �zel ticari web-sitelerine bakmaya davet edin. �rneğin belirli bir b�t�eye g�re bir tatil planlamak gibi (Bkz. bilgi araştırmak başlıklı Kılavuz Metin 3)

- �ğrencileriniz ile bir e-ticaret web sitesi planlayın (�rneğin okul �r�nlerinin satışı i�in) veya hali hazırda okulunuzda devam eden mevcut girişimler �zerine daha fazla �alışınız.

Etik d�ş�nceler ve riskler

- Kredi kartı bilgilerinizi koruyunuz. Bilgisayar korsanları bilgisayarınıza erişerek veya bilgilerinizin bulunduğu g�vensiz web sitelerini kırarak kredi kartı bilgilerinizi elde edebilirler.

- Aynı zamanda su�lular da insanları aldatarak kredi kartı veya banka bilgilerinizi g�n�ll� olarak vermelerini sağlayabilirler. Avlamak (http://en.wikipedia.org/wiki/phishing) bu kategoriye girer. Bu t�r saldırılar onların ayrıntıları �tekrar onaylamalarını� isteyerek genellikle �evrimi�i alışveriş veya �deme sitelerinin kullanıcılarını hedef alır.

- �evrimi�i alışveriş genelde kredi kartı ile �demeyi kapsadığı i�in t�keticiler aşırı harcamadan ka�ınmak i�in harcamalarını dikkatli idare etmelidir.

Uygun kullanım

- Perakendeci veya satıcı hakkında bilgi edininiz. �rneğin e-Bay, satıcılara sicillerine veya geri bildirimlerine g�re bir g�venilirlik sağlamayı m�mk�n kılar. G�venilir olmayan kaynaklardan, �zellikle istenmeyen postalar ile reklamı yapılanlardan satın almayın ( Bkz. Spam başlıklı Kılavuz Metin 6).

- Kredi kartlarının hileli kullanımına karşı sigortalı olduğunuzdan emin olunuz. Her t�rden yetkiniz dışındaki alış verişler i�in, hesap �zetlerinizi dikkatli bir şekilde kontrol ediniz.

- Şartları ve koşulları okuyunuz. Metin uzun ve teknik olabilir ancak eğer yapmadınızsa, okuduğunuzu ve anladığınızı s�yleyerek tıklamayınız.

- Gizli maliyetler. Bunlar vergiler veya satıcının teslimat �cretleri olabilir. Eğer yurt dışından sipariş veriyorsanız, g�mr�k vergileri de bu kapsamda alınabilir.

- Site g�venli mi? Web tarayıcısının sağ alt k�şesindeki asma kilit veya anahtar sembol� g�venli siteleri g�sterecektir. Verinin g�nderilmeden �nce şifrelendiğini teminat altına aldığını belgeleyen Secure Sockets Layer�a (SSL) (http://en.wikipedia.org/wiki/Secure_Sockets_Layer) bakınız.

- Kişisel verilerinizin, kontrol�n�z altında olduğundan emin olunuz. Verinizi elde etmek veya sizinle pazarlama nedeniyle irtibat kurmayı ama�layan satıcının se�eneklerine ilişkin kutulara dikkat ediniz.

Daha fazla bilgi i�in

�      �ğrencilerinize -Microsoft�tan- �evrimi�i ticareti �ğretiniz: <http://www.microsoft.com/office/previous/frontpage/columns/edcolumn04.asp>.
�      Doğrulama isteyenlere 11 dilde Avrupa Komisyonu formu: <http://europa.eu/int/comm/consumers/redress/index_en.htm>.
�      TRUSTe -bağımsız, kar amacı g�tmeyen, �evrimi�i işlemlerde g�veni tesis amacını g�den k�resel bir girişimdir: <http://www.truste.org/>.
�      İngiltere Adil Ticaret Ofisi�nin (OFT) �evrimi�i alışverişle ilgili bilgisi: <http://oft.gov.uk/Consumer/Your+Rights+When+Shopping+From+Home/Online+shopping/default.htm>.
�      E-ticaretle ilgili Avrupa Komisyonu sayfası: <http://europa.eu/int/comm/internalmarket/en/ecommerce/>.
�      Amazon <http://www.amazon.com> ve e-Bay <http://ebay.com> �evrimi�i alışverişte en iyi tanınan isimlerden ikisidir.
�      Paypal dolandırıcılık �nleme tavsiyeleri: <http://paypal.com/eBay/cgi-bin/webscr?cmd=p/gen/fraud-tips-buyers-outside>.
�      �e-Bay ��evrimi�inde en tanınmış� marka� konulu BBC makalesi: <http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/4468745.stm>.
�      Kelkoo, farklı perakendecilerden fiyatları karşılaştırmak i�in bir web sitesidir: <http://fr.kelkoo.com>.

KILAVUZ METİN 19

Katılımcı Bir e-Vatandaş Olmak

E-vatandaş olarak haklarımızı korumak

Internet�in yaygın kullanımı ve yeni teknolojiler, b�y�me ve istihdam i�in g��l� bir motor olmuştur ve bir �ok vatandaşın hayat kalitesini arttırmıştır.

B�t�n vatandaşların sayısal ekonomiye bilgili katılımı daha geniş okur yazarlığın gelişimine bağlıdır. Bu konu, bağımsız g�r�şler oluşturmak ve toplum konularıyla faal olarak ilgilenmek i�in maruz kaldığımız değişik bilgilerin (g�rsel-işitsel i�erik) eleştirel analizini i�erir.

Vatandaşların toplumda faal olmaları i�in ne t�r yeni beceriler gereklidir ?

- Bilgi ve iletişim teknolojileri g�nl�k hayatımızın her y�n�ne hızla girmekte ve toplumda faal �yeler olmak i�in gerekli niteliklerin tipini değiştirmektedir.

- Kablosuz ağların (http://en.wikipedia.org/wiki/Wireless_network) ve ��nc� nesil 3G (http://en.wikipedia.org/wiki/3G) cep telefonu teknolojisinin gelişmesi ile Internet gelişmeye devam ettik�e, hem medya hem de Internet okur yazarlığını aşacak bi�imde bilgiyi etkin bi�imde almak ve iletmek, bug�n�n teknolojisini kullanma yeteneğine verilen �nemi artıracaktır.

E-vatandaş olmamıza yardım i�in Internet hangi avantajları sağlamaktadır ?

- Internet daha fazla bilgiyi daha hızlı yayımlamayı m�mk�n kılmanın yanı sıra vatandaşların herhangi bir ilgi alanındaki son gelişmelerden haberdar olmaları i�in bu bilgiyi s�rekli olarak g�nceller.

- Ge�mişte basının bizi bilgilendirmek i�in yayımlamayı se�tiği a�ıklamalara g�venmek zorundaydık; g�n�m�zde �oğunlukla kaynağa giderek birinci elden bilgi elde edebiliriz.

- Vatandaşların daha bilgili olmaları, kendi �lkelerinde ve pan-Avrupa d�zeyinde demokratik hayata daha iyi katılımlarını m�mk�n kılmaktadır.

- Kamu ve �zel sekt�r kurumları tarafından toplanan coğrafi, trafik, k�lt�rel ve turistik bilgiler vatandaşların hayatlarını b�y�k �l��de zenginleştirmektedir. Bazı �lkelerde vatandaşlar, adreslerini resmi olarak değiştirmek, pasaport yenilemeye başvurmak veya eskiden olduk�a zaman alan faaliyetler i�in Internet�i kullanmaktadır. Ancak, unutmayınız ki, �zel bilgiyi �evrimi�inde verirken belli bazı �nlemler alınmalıdır. (Bkz. �zel hayatın gizliliği ve g�venlik başlıklı Kılavuz Metin 15 ve 16)

- Internet ayrıca vatandaşların kamu veya g�ndelik hayatla ilgili konularda �evrimi�inde g�r�şme ve tartışmalara katılmalarını ve hatta e-oylama ile se�imlerde (http://en.wikipedia.org/wiki/E-voting) yer almalarını m�mk�n kılar.

E-vatandaşlık �zerine etik konular

Devamlı olarak g�ncellenen, nitelikli bilgiye erişmek, temel insan haklarının uygulanmasında vatandaşları daha iyi bir konuma getirir. �te yandan, �zellikle aşağıdaki, teknolojinin bu haklar �zerinde olumsuz etkileri konusunda ihtiyatlı olmalıyız:

- Bilgiye eşit erişim: sayısal b�l�nme, bilgi sahibi olanlarla olmayanlar arasında iki katmanlı bir toplum yaratmaktadır. Eğer bu durum devam ederse, daha şanssız olanlar aşamalı olarak ifade �zerkliklerini kaybedeceklerinden, demokrasi tehlikeye d�şecektir. Bilgiye doğrudan erişim olmadan, kendi d�ş�ncemizi oluşturmamız olanaklı değildir ve dolayısıyla yeni teknolojilerin kullanımında daha becerili olanlar tarafından kolaylıkla y�nlendirilebiliriz. Ek olarak, kamuya ilişkin bilgiler, demokratik ve sivil hayat i�in �ok �nemlidir ve �zellikle ekonomik faaliyet i�in temel bir kaynaktır. Eğer herkes i�in eşit fırsatları g�vence altına alacaksak, o zaman herkes i�in bilgiye eşit erişimi g�vence altına alma ihtiyacımız ortaya �ıkmaktadır.

- İfade �zg�rl�ğ�: g�n�m�zde, hayatımızda bilgi ve iletişim teknolojileri o kadar �nemli bir rol oynamaktadır ki, yakın zamanda sadece onların kullanımında becerili olanlar �seslerini� duyurabileceklerdir.

- �zel hayatın gizliliği hakkı: Bilginin iletim ve değişimi ara�larındaki b�y�k artış, kendimiz hakkındaki verileri ve b�ylece �zel hayatın gizliliği hakkımızı korumamızın gerekliliğini g�sterir (aşağıdaki �Uygun kullanım�a bakınız).

Sınıf �devi i�in d�ş�nceler

- Medeni haklar: Avrupa Konseyi�nin �evrimi�i insan hakları faaliyet programı <http://www.hrea.org/erc/Library/First_Steps/index_eng.html>, medeni haklar �alışma programınız i�in iyi bir kaynak teşkil eder. Ayrıca sınıfınızın kendi insan hakları s�zleşmesini hazırlamasını isteyebilirsiniz. �ğrencilere Internet�i �alışmak ve oynamak i�in nasıl daha iyi bir yer yapabilecekleri �rneğinde olduğu gibi, insan hakları hakkındaki yeni bilgilerini sanal ortamlara uygulamalarını sağlayın.

- Tarih: Fransız Devrimi: Bastille Hapishanesinin ele ge�irilmesine dair kahramanlık dolu ihtilal resimleri ile modern hikayeleri karşılaştırarak, �ğrencilerinizin olguları varsayımlardan ayırt etmelerine yardımcı olunuz. �ğrenciler, �Bastille Hapishanesi�nin ele ge�irilmesindeki yorumların farkını nasıl ve nedenleriyle a�ıklayabilmelidir�. Bu durum, ger�eğin nasıl değişik ama�larla tanımlandığı ve delillerin g�venilirliği gibi medya eğitimi kavramları ile ilişkilendirilebilir.

- Coğrafya : d�nyaya pasaport : �ğrencileri, d�nyadaki yerlerin Internet�te nasıl g�sterildiğine dair konular ve web sitelerinin belli bir yerle ilgili olarak vurgu ve tutumda g�sterdikleri farklılar �zerinde tartışmaya davet ediniz.

- İ�erik analizi : Bir konu se�iniz, değişik kaynaklardan haber sitelerine bakınız ve sınıfta onları analiz ediniz. Değişik kuruluşlar değişik yaklaşımlar kullanmakta mıdır? Bunun neden b�yle olduğunu d�ş�n�n�z ?

Uygun kullanım

- Her vatandaş, toplanan ve arşivlenen kişisel bilgilerin kopyasını alma hakkına sahiptir. Bu hak �zerinde ısrar ediniz ve gerekli olduğunu d�ş�nmedik�e �zel bilgi vermeyiniz.

- Daima kendiniz hakkında verdiğiniz bilginin nasıl kullanılacağını g�rmek i�in soru anketlerinin yazılı basımlarını okuyunuz, ve �zel hayatın gizliliği ile ilgili daha fazla tavsiye i�in Kılavuz Metin 15�e bakmayı unutmayınız.

- Demokratik s�rece katılım artacaksa, okur yazarlık becerilerinin iletişimi ve bunların okul, y�ksek eğitim ve şehir hayatına aktarılması gereklidir.

- �ğrencilerin; bug�n�n bilgi toplumunda yaşamaları, �alışmaları ve oynamaları i�in gerekli yetenekleri geliştirmelerini g�vence altına alma �abasıyla, �ok sayıda okul Internet yeterlilik programları �zerinde �alışmaktadır. Bunlar aşağıdaki konuları i�ermektedir:

- Internet�te yer alan bilgi labirentinde dolaşma yetenekleri;

- Bilgi ve yanlış bilgiyi ayırt etme kapasitesini geliştirmek;

- Bilginin uygunluk ve doğruluk a�ısından analizi;

- Proje-temelli �ğrenme i�in bilginin kullanımı;

- Tarayıcı ve Internet�in sunabileceği �oklu fırsatların anlaşılması ve kullanımı.

Daha fazla bilgi i�in

�      Uluslararası Af �rg�t� <http://www.amnesty.org/> ve İnsan Hakları İzleme Merkezi <http://www.hrw.org/> insan hakları konusunda �alışmalar y�r�ten sivil toplum kuruluşlarıdır. Uluslararası Af �rg�t�, �zellikle Merkez ve Doğu Avrupa �lkelerinde, �ğretmenlerin; �ğrencilerin insan haklarını �ğrenmelerine yardımcı olmaları i�in oluşturulmuş �eşitli dillerde bir el kitabı vardır. <http://web.amnesty.org/web/web.nsf/pages/hre_first>.
�      Avrupa Komisyonu'nun g�rsel işitsel hizmetlerde k��klerin ve insan onurunun korunması ile ilgili bilgileri vardır: <http://europa.eu.int/comm/avpolicy/regul/new_srv/pmhd_en.htm>.
�      First Monday adlı, Internet�te belli bir yaş grubunun takip ettiği bir dergide yer alan �Bana bir bilgisayar fırlattılar�ancak asıl gereksinimim olan bir hayat koruyucusuydu� başlıklı makale, sayısal b�l�nmenin d�rt �zelliğini tanımlamakta, okur yazarlık, erişim, i�erik ve eğitim - bunların her birinin geliştirilmesinde k�t�phanelerin ve m�zelerin rol�n� tartışmaktadır: <http://www.firstmonday.dk/issues/issue6_4/wilhelm/index.html>.
�      Demokrasiyi k�reselleştirmek: <http://www.prospect.org/print/V11/20/barber-b.hkml>.
�      Makale: �Yanıt veren sınıf : sınıf hayatının g�nl�k işleyişine demokratik idealleri getirmek i�in pratik bir yaklaşım�: <http://www.newhorizons.org/strategies/democratic/gimbert.html>.

KILAVUZ METİN 20

Mobil Teknoloji

Giriş

İlk defa 1983 yılında ortaya �ıktığı zaman �ok az sayıda insan cep telefonu almıştı. 1995 yılında Avrupa Birliği�nde her 100 kişiden 5�inde cep telefonu aboneliği vardı. Eurostat�a g�re (2005) 2003 yılında genişlemiş 25 �lkelik AB�de her 100 kişiden 80�i cep telefonuna sahiptir. Cep telefonu kullanımı, en hızlı da Afrika�da yayılmakta olan, d�nya �apında bir uygulamadır.

Cep telefonlarının standart �zellikleri ses �ağrıları ve (SMS) kısa mesaj hizmetidir. (http://en.wikipedia.org/wiki/Short_message_service). �Akıllı telefon� olarak adlandırılabilecek bu sistem, e-posta, resimli mesaj ve video gibi yeni olanaklara sahiptir.

G�n�m�zde bir �ok cep telefonunun Internet tarayıcısı ve e-posta kapasitesine sahip olması ve giderek daha fazla bilgisayarın kablosuz kullanıma uygun olması, mobil teknoloji ve kişisel bilgisayarların d�nyası arasındaki farkın giderek azalmasına neden olmaktadır.

Eğitim

- M-�ğrenme; cep telefonları, el bilgisayarları ve kişisel sayısal yardımcılar (PDA-Personal Digital Assistant) gibi mobil teknolojiler yardımı yoluyla �ğrenmeyi ifade eder.

- SRI Uluslararası Araştırma Kuruluşu, 2003 yılında mobil teknoloji kullanan �ğretmenlerin %90�ının, bunun �ğrencilerin �ğrenmesine olumlu y�nde katkı sağladığını tespit ettiklerini ortaya koymuştur: <http://www.intel.com/education/handhelds/SRI.pdf>.

- M-�ğrenme, �ğrencilere verilen �ğretimin kişiselleştirilmesi olanağını sunmaktadır. �rneğin, ABD�de bir okul �kağıtsız bir sınıf� kurmuştur- ders vermek i�in teknolojiyi kullanmak ve ikinci dili İngilizce olanlar i�in ek yardım sağlamaktadır: <http://www.paperlessclassroom.org/>.

- M-�ğrenmenin geleceği sadece teknolojinin gelişimine bağlı değildir, aynı zamanda el bilgisayarları gibi eğitim ara�larının gelişimine de bağlıdır.

- Kore mobil �ğrenmenin �nc�lerinden biri olarak tanınır. 2004�den beri �ğrenciler dersleri taşınabilir el bilgisayarlarına y�kleyebilmektedir.

- Cep telefonları i�in oyunlar, teknoloji ilerledik�e artan bir bi�imde pop�ler olmaya başlamıştır ve eğitim oyunlarının ve diğer t�r gayri resmi �ğrenmenin ortama daha uygun olacağı d�ş�n�lmektedir.

- El bilgisayarlarının taşınabilirliği hareket halindeki �ğretmenler i�in ve grup �alışması veya arazi �alışması yapan �ğrenciler i�in yararlıdır.

- El bilgisayarları kullanımının, �ğrencileri �alışmalarında sorumluluk almaya teşvik ettiği ve notları ve �devlerini daha az kaybettikleri g�r�lm�şt�r.

- Cep telefonları gen�ler arasında �ok yaygın olduğundan, �ğretmenler kısa mesaj ve benzeri şeyleri sınıf faaliyetlerinde birlikte kullanarak, �ğrencilerin ilgisini �ekebilirler.

Konular

- �ocukların �ok erken yaşta cep telefonuna sahip olmalarına ilişkin endişeler vardır. Zaman i�ersinde, az da olsa radyasyona maruz kalmanın tehlikeleri konusunda araştırmalar hen�z neticelenmemiştir.

- Bilgisayar kullanımı halihazırda evde bir d�zen altına alınmaktadır. Cep telefonu kullanımı ise, bir�ok ebeveyn tarafından kişisel olarak nitelendirilmektedir. Yeni kuşak �zg�rl�kle cesaretlendirilen �ocuklar, �giveaway� olarak adlandırılan �d�ll� medya kampanyaları veya zil sesleri gibi aksesuarlara para harcayarak mali sıkıntı i�ine girebilirler.

- Cep telefonları izleme ara�ları olarak kullanılabilir. G�venlik �zg�rl�ğe karşı konusu �elişkili bir konudur.

- Bluetooth teknolojisi (bir �eşit cihazlar arası veri aktarımı teknolojisi) (http://en.wikipedia.org/wiki/bluetooth) bilgisayar korsanlığı ve istenmeyen mesaj g�nderme gibi g�venlik konularını ortaya �ıkarır.

- Mobloglar (http://en.wikipedia.org/wiki/Moblog) mobil telefon bloglarıdır (web g�nl�kleri). Gen�ler bilgi ve resim g�ndermekte ve potansiyel olarak g�venliklerini tehlikeye d�ş�rmektedirler.

- Cep telefonundan sataşma, artan bir endişe konusudur. �Mutlu şamarcılar� olarak adlandırılan gen�ler (http://en.wikipedia.org/wiki/Happy_slapping) cep telefonları yoluyla saldırıları kayda ge�irmekte ve mağduru aşağılamak i�in Web�deki resimleri postalamaktadır. Bu olay daha �ok İngiltere�de g�r�lmektedir. (Bkz. sataşma ve taciz başlıklı Kılavuz Metim 17)

- Dikkat dağıtıcı oldukları i�in cep telefonları araba kullanırken tehlike oluşturabilir.

- Vir�sler (http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_virus) ve kurtlar (http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_worm) 2004�den beri cep telefonlarına bulaşmaktadır. �rneğin �Cabir worm isimli kurt�uk�.

Mobil teknoloji nasıl kullanılır?

- Cep telefonları yaygın, g�receli olarak ucuz ve sahip olması kolay aletlerdir.

- Bir cep telefonu cihazı satın aldığınız zaman, a-la-carte (se�meli) olarak adlandırılan kartlı �demeyi se�ebilirsiniz veya belli bir operat�re abone olarak, hizmetleri i�in faturalı aylık �deme yapabilirsiniz.

Uygun kullanım

- Gen�leri cep telefonu kullanımlarını sınırlamaya teşvik ediniz. Ancak kullanımı yasaklamayınız. Cep telefonu kullanımı gen�ler arasında yaygın bir olgudur ve bir �ok �evrede yaşıtlar arasında iletişim olması nedeniyle �nemlidir.

- G�venlik risklerinden ka�ınmak i�in kullanmadığınız zamanlarda Bluetooth�u a�ık bırakmayınız.

- E-posta�da olduğu gibi sadece g�venilir kaynaklardan veri kabul ediniz.

- Cep telefonu kullanımınızda d�ş�nceli olunuz. �evrenizdeki insanlar sizin konuşmalarınızı dinlemekten hoşnut olmayabilir.

Daha fazla bilgi i�in

�      e-�ğrenme Merkezinin m-�ğrenme sayfası: <http://www.e-learningcentre.co.uk/eclipse/Resources/mlearning.htm>.
�      Cep telefonlarını incelemek i�in bağımsız İngiliz sitesi: <http://www.mobile-phones-uk.org.uk/>.
�      Mobil Teknoloji ve �ğrenmede Literat�r Taraması: olayları ve mobil �ğrenmenin geleceğine bakışı da i�eren detaylı bir Birmingham �niversitesi raporu: <http://www.nestafuturelab.org/research/reviews/reviews_11and 12/11_01.htm>.
�      M-�ğrenme, sosyal dışlanma riskinde olan gen�ler arasında mobil �ğrenmeyi araştıran bir araştırma ve gelişme programıdır: <http://www.m.learning.org/>.
�      Kablosuz d�nya forumu : <http://www.w2forum.com/>.
�      Childnet International tarafından elektronik ortamda yayımlanan ��ocuklar ve cep telefonları, bir eylem g�ndemi�: <http://www.childnet-intorg/downloads/CMPAAA_A4pdf> başlıklı bir kitap.
�      Bağımsız Mobil Sınıflandırma Kuruluşu (IMCB): <http://www.imcb.org.uk/>.
�      Mobil Veri Derneği (MDA): <http://www.mda-mobiledata.org/mda/>.
�      Cep telefonunuzu Bluetooth ve hastalıklı programlardan korumaya ilişkin Nokia sayfası: <http://europe.nokia.com/nokia/0,,76016.00.html>.
�      Bluetooth�un g�venlik sayfası: <http://www.bluetooth.com/help/security.asp>.
�      Cep telefonu operat�r� Vodafone�un ebeveynlere rehberi: <http://www.vodafone.co.uk/download/CSR%20Parent%20guide.pdf>.

KILAVUZ METİN 21

Bloglar

Giriş

- �Blog� kelimesi (http://en.wikipedia.org/wiki/Blog) weblogun kısaltılmışıdır ve gruplar ve bireyler tarafından elektronik ortamda yaratılan ve yayınlanan dergi i�in kullanılır.

- �Weblog� kelimesi Oxford s�zl�ğ�ne 2003 tarihinde eklenmiştir. Bloglar, Internet�te yeni bir olgudur.

- Blog hazırlayıcılar �evrimi�inde dergi ve bilgi g�nderdikleri i�in bu eğilim �ok sayıda haber grubu trafiğini ele ge�irmiştir. (Bkz. haber grupları başlıklı Kılavuz Metin 8)

- Bazı politikacılar ve �nl�lerin bloglarda yer almaya maruz kalmasına rağmen, bloglar daha �ok sıradan insanların g�r�şlerini yayınlamaları ve g�nl�k hayatları hakkında konuşmaları ile ilgili olmaya devam etmektedir.

- Yakın zamanda, blogların yaygın olarak kullanılmasındaki artış nedeniyle, bir �ok web sitesi, malzeme hazırlamaya ve yayınlamaya yardım eden yazılım oluşturmuşlardır. Bir bloga yapılan her bilgi girişi �zerine yorum yapılabilir, tartışma i�in fırsatlar sağlar ve yeni fikirlerin oluşmasına yardımcı olur. Moblog olarak bilinen mobil bloglar (http://en.wikipedia.org/wiki/Moblogging) cep telefonlarında Internet yayıncılığı �zelliğinin gelişmesine bağlı olarak yakın zamanda ortaya �ıkmıştır (Bkz. mobil teknoloji başlıklı Kılavuz Metin 20).

- Vloglama (http://en.wikipedia.org/wiki/Vlog) kullanıcıların yorumlarının yanı sıra video g�r�nt� g�nderdikleri yeni bir eğilimdir.

- RSS (zengin site �zeti) (http://en.wikipedia.org/wiki/RSS_%28file_format%29) g�n�m�zde blogları yayımlamak i�in kullanılmaya başlanmıştır. İ�eriklerinin diğer web sitelerinde yayınlanmasını isteyenler XML (http://en.wikipedia.org/wiki/XML) (genişletilebilir �izim dil) s�r�m� kullanarak, uygun hale getiriler. XML, HTML�ye yakın bir şifre t�r�d�r ve �besleme� olarak da bilinmektedir. Temel olarak okuyucuların i�eriğe �abone� olmalarına ve onu tekrar almak i�in blogu ziyaret etmelerinin gerekmemesi i�in blog g�ncellemelerinin kendilerine iletilmesine imkan verir. Bu karışık g�r�nebilir ancak ger�ekte �oğu bloglama yazılımında standart bir se�enektir.

Bloglamanın eğitimsel kullanımları

- Bloglar, �ocuklara �ğrenmelerini kontrol altına alma ve kendi d�ş�ncelerini ve duygularını yayımladıkları bir resmi forum kurulması şansını verir.

- Bloglar, tartışma ve işbirliği i�in yenilik�i bir �ğretim aracı olarak kullanılabilirler. �rneğin, �ağdaş bir edebiyat sınıfı Arıların gizli hayatı (http://weblogs.hcrhs.k12.nj.us/bees/) romanını �alışmak i�in bloglamayı kullanmıştır. Yazar derse bir giriş yazmıştır ve �ğrenciler ve ebeveynleri her g�n�n okuma �devi ile ilgili izlenimleri hakkında yazmaya davet edilmiştir. Yazar daha sonra bunlar �zerine yorum yapmıştır. Bkz: <http://weblogs.hcrhs.k12.nj.us/bees/>.

- Uzmanlar bloglama ile ilgili �� aşamalı bir s�reci not etmişlerdir. Bu <http://www.thejournal.com/magazine/vault/A4677C.cfm> adresinde tanımlanmıştır. Blog yaratıcıları, s�rekli olarak materyali araştırmalı, filtrelemeli ve postalamalıdır. Yorumlamak i�in materyalin araştırılması ile �ğrenci değişik teoriler ve d�ş�nceler ile gittik�e yakınlaşır ve i�eriğin eleştirel analizi i�in gerekli olan yetenekleri geliştirir.

- Teknoloji, eğitimde harekete ge�irici bir fakt�r olarak kullanılabilir. �ğrenciler, yeni olmaları ve kendini ifade olanağı sunmaları nedeniyle bloglarla ilgilenmektedir. Blog, geniş yelpazede konuyu �ğretmek i�in bir ara� olarak kullanılabilir.

- Bloglar, sınıfta her �ğrenciye, �ocukların değişik bakış a�ılarını sergileyen tartışmalara katılma şansını verir.

Etik d�ş�nceler ve riskler

- �ğrencilere, kamuya a�ık Internet alanlarında, kişisel bilgileri vermemeleri hatırlatılmalıdır. Doğası gereği, genellikle kişisel olan bloglarda bu durum belirgin bir sorundur.

Nasıl kullanılır?

- Eğer teknik yetenekleriniz varsa sıfırdan bir blog yaratabilirsiniz. �oğu insan, blog olarak bir i�eriği hazırlama ve yayımlama ara�larını sunan siteleri kullanmaktadır. Okul blogları <http://www.schoolblogs.com/> ve blog yaratıcılar (aşağıya bakınız) �cretsiz hizmetleri sağlayan bilinen yerlerdir. Bunlar; bir kullanıcı adı alma, blogunuza isim verme ve bir şekil yazı ayırımı yapan program se�menize yardımcı olacak, basit, adım-adım talimatları sunarlar.

- Blogunuz hazırlandığında ve işlediğinde, merkezi bir web sayfasından girişleri birleştirir ve şekillendirirsiniz. Pop�ler yazılım i�in aray�z WYSIWYG (http://en.wikipedia.org/wiki/WYSIWYG) formatıdır ve en �st derecede kullanıcı dostudur.

- Blogunuzun ziyaret�ileri, her giriş sonunda yorumlar bağlantısına tıklayarak, i�erik �zerine yorum yapabilirler.

- Yorumunuzu metinler ve resimler ile zenginleştirdiğinizden emin olunuz! İ�eriğinizi yerleştirdiğiniz ortamda, metin kutusunun altındaki ara� �ubuğuna bu �zellikleri i�eren tuşlar eklenebilir.

Uygun kullanım

- Bir blog, d�ş�ncelerinizi yayınlamak i�in b�y�k bir fırsat olabilir ancak bir gizli isim kullanarak ve bazı kişisel detayları vermeyerek �zel hayatınızın gizliliğini korumak isteyebilirsiniz.

- �ocuklar ve gen�ler bir blogda kişisel bilgiyi a�ıklama konusunda �zellikle dikkatli olmalıdır.

- Telif haklarına saygılı olun ve izinleri olmadan diğer insanların blog tasarımlarını kullanmayın.

- Blogunuza daha aşina olabilmek i�in sınıfa sunmadan �nce �alıştırın. D�ş�nceler ve esinlenme i�in diğer blogları ziyaret etmek yardımcı olabilir. Okul blogları (http:www.schoolblogs.com/) web sitesinin 4.000�den fazla �yesi vardır ve kullanıcılara kendi okul bloglarını hazırlamaları olanağı sunar.

- Bloglama kavramını �ğrencilerinize a�ıklamak i�in zaman ayırın. Onlara neden yapıldığını anlatın ve iyi ve k�t� bloglardan �rnekleri verin. Sonra �ğrencilere, iletilerin uzunluğu ve sıklığı, konu başlıkları, metinler/fotoğrafların sayısı ve benzeri konularda bir dizi katı kurallar koyun. �ğrencilere bir blog işletmeleri g�revini veriniz ve onların tecr�belerini ve diğer bloglar hakkında yorumlarını tartışınız.

Daha fazla bilgi i�in ve bağlantılar

�      Blog hazırlayıcı, bloglama ve şimdilerde mobloglama i�in ara�lar sunan bir sitedir: <http://www.blogger.com/start>.
�      Blog hazırlayıcılar i�in 14 adet telif hakkı tavsiyesi: <http://weblogs.about.com/od/issuesanddiscussions/a/copyrighttips.htm>.
�      Elektronik Sınırlar Vakfı (EFF) blog hazırlayıcılar i�in yasal rehberdir: <http://www.eff/org/bloggers/lg/>.
�      �evrimi�i sınıf tartışmaları i�in Dartmouth kolejinin tavsiyeleri: <http://www.dartmouth.edu/̃~webteach/articles/discussion.html>.
�      �Akademisyenler bloglar �zerine dersler veriyor� konulu, 23 Ocak 2005 tarihli BBC makalesi:: <http://www.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/education/4194669.stm>.
�      Weblogg-ed - bu site eğitimde g�ncel bloglama eğilimlerini takip etmektedir: <http://www.weblogg-ed.com/>.
�      �Blogosphere�de İ�erik Dağıtımı� konulu, Şubat 2004 tarihli Journal makalesi: <http://www.thejournal.com/magazine/vault/A4677.cfm>.
�      Bloglama ve zengin site �zeti (RSS) � Eğitimciler i�in G��l� Yeni Web Ara�ları �Bu Nedir?� ve �Nasıl Kullanılır?� <http://www.infotoday.com/MMSchools/jan04/richardson.shtml>.
�      Eğitimsel webloglar: <http://www.educational.blogs.com/>.
�      Eğitimli Blogger: Sınıfta okuryazarlığı arttırmak i�in weblogları kullanmak: <http://www.firstmonday.org/issues/issue9_6/huffaker/>.
�      K-12 �ğrenci El Yazımını Destek Ara�ları: <http://www.cesa12.k12.wi.us/teach/write/blogs.html>.
�      Blog D�ş�nce Dosyası: �ğretmenlerin blogları kullanma yollarını listeleyiniz: <http://www.weblogg-ed.com/stories/storyReaders$100>.
�      Eğitimciler i�in bloglama kaynakları: <http://www3.essdack.org/socialstudies/blogs.htm>.