“Nowoczesne demokracje europejskie nie mogą funkcjonować bez prawdziwie niezależnego sądownictwa. Polskie władze powinny podjąć dalsze działania na rzecz przywrócenia pełnej niezależności wymiaru sprawiedliwości, jak również na rzecz wyeliminowania niezgody i impasu wywierających nieustanny wpływ na pracę i wiarygodność niektórych instytucji w sferze sądownictwa. Sędziów i prokuratorów należy chronić przed nieuprawnionymi naciskami” – powiedziała Komisarz Praw Człowieka Rady Europy Dunja Mijatović na zakończenie pięciodniowej wizyty w Polsce, poświęconej tematom niezależności sądownictwa i prokuratury, jak również praw kobiet, równości płci i przeciwdziałania przemocy domowej. – „Polska powinna również o wiele bardziej aktywnie chronić i promować prawa kobiet poprzez pełne wdrażanie Konwencji Stambulskiej oraz zapobieganie ograniczaniu praw reprodukcyjnych kobiet, w tym poprzez zapewnienie im dostępu do antykoncepcji oraz do bezpiecznej i legalnej aborcji i związanej z nią opieki medycznej” – dodała Komisarz.
Komisarz z uznaniem przyjęła działania podjęte przez Polskę w ubiegłym roku w odpowiedzi na tymczasowe postanowienie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w ślad za którym sędziowie Sądu Najwyższego uprzednio zmuszeni do przejścia w stan spoczynku, w tym pierwsza prezes Sądu Najwyższego, zostali przywróceni na stanowiska. Niezależnie od powyższego, zasadne pozostają obawy w kwestii niezależności Trybunału Konstytucyjnego oraz Krajowej Rady Sądownictwa, której członkowie w świetle nowych zasad są obecnie wybierani przez Sejm, nie zaś – zgodnie z zaleceniami Rady Europy i treścią Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej – przez przedstawicieli środowiska sędziowskiego. Komisarz zauważyła, iż Krajowa Rada Sądownictwa została niedawno zawieszona przez Europejską Sieć Rad Sądownictwa. Podkreślając „ścisłą współzależność między niezależnoścą sądownictwa i prokuratury a ich skutecznością”, Komisarz wyraziła również obawy wynikające z faktu, iż w ciągu ubiegłych lat minister sprawiedliwości zwolnił lub zastąpił na stanowiskach kilkuset prezesów sądów i prokuratorów. Ponadto od kilku lat kilkaset stanowisk w polskim wymiarze sprawiedliwości pozostaje nieobsadzonych. Komisarz przywołuje ustalenia Komisji Weneckiej z lat 2016 i 2017, w których zawarto między innymi krytykę szeroko zakrojonych i nieobwarowanym ograniczeniami uprawnień wynikających z połączenia stanowisk ministra sprawiedliwości i prokuratora generalnego, oraz apeluje do polskich władz o pełne wdrożenie zaleceń Komisji Weneckiej.
Komisarz Mijatović wysłuchała szeregu relacji dotyczących postępowań dyscyplinarnych wszczętych przeciwko sędziom i prokuratorom z powodu ich publicznych wypowiedzi, zwracania się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z pytaniami prejudycjalnymi, uczestnictwa w działaniach edukacyjnych, a także – w jednym przypadku – w związku z odebraniem nagrody z rąk byłego prezydenta Gdańska. „Sędziom i prokuratorom należy zapewnić prawo wyrażania poglądów w sprawach związanych z interesem publicznym, w tym reform sądownictwa i prokuratury. Tę wolność wypowiedzi należy chronić. Postępowania dyscyplinarne mogą wywrzeć na sędziów i prokuratorów efekt mrożący, natomiast sposób prowadzenia niektórych postępowań może sugerować intencję wywoływania lęku lub zastraszania. Postępowania dyscyplinarnego nie należy traktować w sposób instrumentalny; należy również zagwarantować prawo do rzetelnego procesu, przysługujące każdej osobie objętej takim postępowaniem” – podkreśliła Komisarz.
Odnosząc się do kwestii przemocy domowej i przemocy wobec kobiet, Komisarz wyraziła uznanie dla Polski za ratyfikację Konwencji Stambulskiej w 2015 roku. „Polskie władze powinny teraz podjąć zdecydowane działania na rzecz rzeczywistego wdrożenia postanowień Konwencji Stambulskiej” – zaapelowała Komisarz, podkreślając jednocześnie, iż „przepisy w obszarze przeciwdziałania przemocy domowej powinny być stosowane w spójny sposób na terenie całego kraju”. Komisarz zaleciła w szczególności zapewnienie wystarczającej liczby miejsc w schroniskach dla kobiet, ktore padły ofiarą przemocy domowej oraz dla ich dzieci, zwłaszcza w miastach poza Warszawą. Podkreślając, iż obecne przepisy nie umożliwiają natychmiastowej izolacji sprawców przemocy domowej w sposób zapobiegający wtórnej wiktymizacji ofiar, Komisarz z zainteresowaniem wysłuchała planów Ministerstwa Sprawiedliwości w zakresie nowelizacji przepisów postępowania karnego w przedmiotowym obszarze.
W trakcie wizyty Komisarz wraz z towarzyszącą delegacją spotkała się z przedstawicielami organizacji od lat świadczących pomoc ofiarom przemocy domowej. Odwiedziła również punkt doradztwa dla ofiar przemocy domowej w Gdańsku i schronisko dla kobiet w Warszawie. W trakcie spotkań kilka organizacji poinformowało delegację, iż w ciągu ubiegłych lat dotacje otrzymywane uprzednio z budżetu państwa przestały być im przyznawane lub też zostały znacząco ograniczone. W niektórych wypadkach – na przykład w Gdańsku i w Warszawie – władze samorządowe przejęły odpowiedzialność za finansowe wspomaganie tychże placówek. „Organizacje społeczeństwa obywatelskiego to często podstawowe źródła pomocy prawnej i psychologicznej udzielanej ofiarom przemocy. Działania tych organizacji należy chronić i wspomagać, co oznacza między innymi nieprzerwany i stabilny dostęp do funduszy publicznych. Organizacje te powinny być objęte kompleksowym wsparciem ze strony państwa,” podkreśliła Komisarz.
Podczas wizyty w Polsce Komisarz zwróciła również uwagę na prawa reprodukcyjne kobiet. „Ogromnie martwią mnie powtarzające się próby zaostrzenia polskiej ustawy antyaborcyjnej, pomimo iż należy ona do najbardziej restrykcyjnych w całej Europie” – powiedziała Komisarz Mijatović. Komisarz podkreśliła także, że zalecenia kluczowych wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Sztrasburgu przeciwko Polsce w obszarze dostępu do legalnej aborcji i związanej z nią opieki medycznej nie zostały wdrożone przez wiele lat i pozostają niewdrożone do dnia dzisiejszego. Komisarz jest szczególnie zaniepokojona informacją sugerującą, iż wiele kobiet korzysta z tzw. podziemia aborcyjnego lub wyjeżdża za granicę w poszukiwaniu pomocy; zjawiska te są wynikiem coraz częstszego odwoływania się przez pracowników służby zdrowia do tzw. klauzuli sumienia jako podstawy odmowy wykonania zabiegu przerwania ciąży lub badań prenatalnych, lub przepisywania tzw. antykoncepcyji awaryjnej. Nawiązując do niepokojącego faktu, że istnieją w Polsce regiony, w których dostęp do aborcji jest poważnie ograniczony, Komisarz podkreśliła, że „kobiety i dziewczęta, którym przysługuje prawo do przerwania ciąży, nie powinny napotykać jakichkolwiek ograniczeń w zakresie dostępu do takich usług i związanej z nimi opieki medycznej w ich własnym kraju. Pamiętać również należy, że w niektórych wypadkach brak działania lub opóźnienia w działaniu rodzą realne i poważne zagrożenia dla życia i zdrowia kobiet – co z kolei może w przyszłości wywrzeć niekorzystny wpływ na całe społeczeństwo” – dodała Komisarz.
Odnosząc się do tematu równości płci, Komisarz dostrzegła fakt, iż średnia różnica wynagrodzeń ze względu na płeć należy do najniższych w Europie. Niezależnie od powyższego Komisarz apeluje do polskich władz o zapewnienie, żeby zasada równości płci znalazła odzwierciedlenie w konkretnych działaniach, takich jak przyjęcie krajowego planu działań w obszarze równości płci lub dedykowanych programów służących promowaniu aktywności zawodowej i awansu kobiet, w tym na stanowiska kierownicze i średniego szczebla w sektorze publicznym. Podczas wizyty w Gdańsku Komisarz przyjęła z ogromnym zadowoleniem informację o powołaniu gdańskiego Modelu na rzecz Równego Traktowania, obejmującego działania na rzecz równości płci. „Gdański Model na rzecz Równego Traktowania i partycypacyjny tryb jego opracowania należy zdecydowanie uznać za źródło inspiracji i wzór do naśladowania” – podsumowała Komisarz.
Podczas wizyty w Polsce do Komisarz dotarły również informacje na temat negatywnych i podburzających wypowiedzi skierowanych przeciwko osobom LGBTI, wygłoszonych przez niektórych urzędników wysokiej rangi. Komisarz przypomina, iż tego rodzaju uwagi są niedopuszczalne, apelując jednocześnie o przeciwdziałanie wykluczeniom i szacunek dla przysługujących wszystkim praw człowieka.
Nadchodzi sprawozdanie komisarza z wizyty w Polsce.