17. maja obilježavamo Međunarodni dan borbe protiv homofobije i transfobije (International Day Against Homophobia, Transphobia and Biphobia – IDAHOT) koji se u Bosni i Hercegovini već nekoliko godina obilježavao kroz niz javnih aktivnosti koje su ukazivale na probleme sa kojima se svakodnevno suočavaju pripadnici i pripadnice LGBTI zajednice. Ove godine, u jeku COVID-19 pandemije, IDAHOT obilježavamo na drugačiji način, ali i dalje pružajući snažnu podršku i uz poruke solidarnosti LGBTI zajednici u Bosni i Hercegovini.  

Iako seksualna orijentacija ili rodni identitet ne treba da budu izvor životne teškoće, ljudi koji se identifikuju kao lezbijke, gej, biseksualne, transrodne, interspolne ili queer osobe usljed velike društvene stigme tokom svog života su izloženi pojačanom stresu i strahu za vlastiti život. Takođe, neka od istraživanja pokazuju da su LGBTI osobe usljed diskriminacije i neprihvatanja češće izložene samoubistvu i samopovređivanju.

Centar za mlade KVART Prijedor značajno doprinosi kvalitetu života LGBTI osoba, shvata probleme pripadnica i pripadnika zajednice i uvidio je značaj adekvatne podrške u kriznom periodu. Podršku tokom COVID-19 pandemije su pružili kroz aktivnosti savjetovanja za LGBTI osobe.

Ovaj vrlo zahtijevan i značajan posao prepoznali su i Evropska unija i Vijeće Evrope, koji su kroz projekat “Promocija različitosti i jednakosti u Bosni i Hercegovini” finansijski podržali Centar za mlade KVART da organizuju besplatno savjetovanje za LGBTI osoba širom Bosne i Hercegovine. Kroz ova savjetovanja ojačani su lični kapacitet LGBTI osoba u kriznom periodu koji je vrlo izazovan za mnoge. Ovakav pristup bi, na koncu, trebalo da omogući jednak tretman svih, a dostupnost brige za mentalno zdravlje svima, bio je vodeći princip u pružanju besplatnih savjetovanja.

“Radimo na jačanju kapaciteta LGBTI osoba za prevazilaženje trenutne situacije, te omogućujemo prostor da govore o svojim osjećanjima, iskustvima i teškoćama sa kojima se trenutno suočavaju”, rekao je Branko Ćulibrk, izvršni direktor KVART-a.

Dodatna vrijednost ovih savjetovanja je što se provode bez stigmatizacije i diskriminacije, približavajući se evropskom sistemu vrednosti, gde je svaki pojedinac podjednako važan, bez obzira na bilo koja njegova ili njena lična svojstva, uključujući i rodni identitet i/ili seksualnu orijentaciju. Stvaranje atmosfere sigurnosti je ključno za početak rada, kao i iskreno prihvatanje i priznavanje želja osobe, odnosa i identiteta, za razliku od čestog poricanja i omalovažavanja od strane porodice i društva.

“Nažalost, često smo u prilici da čujemo iskustva LGBTI osoba koje su nakon autovanja bile izložene tretmanima reorijentacije i pokušaja liječenja seksualne orijentacije, koje su za posljedicu imale vrlo traumatično iskustvo, a ponekad izvođeno i od strane stručnih lica. Pod ovakvim društvenim pritiskom, LGBTI osobe gube povjerenje u stručnjake koji im mogu pomoći da najprije razumiju, a potom priznaju, te integrišu seksualnu orijentaciju u sopstveni način života.”, ističe Ćulibrk.

Ponekad LGBTI osobe mogu imaju negativne ili suprotstavljene stavove prema sopstvenoj seksualnosti. Upravo zato na sve ove potencijalne ometajuće faktore treba reagovati prenošenjem prihvatajućih i podržavajućih stavova u okviru savjetodavnog procesa.

Nemanja iz Banja Luke nam je ispričao da se sjeća situacije kada je čuo razgovor svog oca u kojem je izjavio da bi lakše podnio da mu sin postane ubica nego peder.“ Iako sam znao da mi se više sviđaju muškarci, znao sam da moram promijeniti sebe, jer nisam želio da postanem tamo neki “perverznjak” koga će rođeni otac smatrati gorim od ubice.”

Sa druge strane, na primjer diskriminacija može imati nekoliko oblika, od društvenog odbacivanja kako od strane društva ili od strane institucija, preko verbalnog i fizičkog maltretiranje ili seksualnog zlostavljanja. Dokazano je da ove ponovljene situacije imaju za posljedicu pojavu hroničnog stresa i slabljenja ličnih kapaciteta, a samim tim i do ugrožavanja mentalnog zdravlja.

“Užasno je zamorno voditi dvostruki život i paziti se stalno da te neko ne otkrije. Sjećam se situacije na poslu kada je bila organizovana Povorka u septembru i kada su svi počeli da pričaju o “paradi srama”, a ja nisam smio ništa da kažem. Plašio sam se reakcije ostalih ali i potencijalnog otkaza ukoliko se sazna da sam gej. Konstantno sam u grču da nekim pokretom, odjećom ili bilo čim drugim ne odam sebe i dovedem u problem da ostanem bez posla i da se sazna za mene”, dodao je Nemanja

Ćulibrk je izjavio da se kroz dosadašnje iskustvo u radu sa LGBTI zajednicom pokazalo da sama priroda problema koji su vezani za seksualnu orijentaciju zavisi od nekoliko faktora, kao što su pol, rodni identitet, starost, nivo obrazovanja, ali i mnogi drugi personalni i socijalni faktori. Takođe, bitan faktor je uključenost LGBTI osoba u rad neformanih grupa ili organizacija koje imaju za cilj unapređenje položaja LGBTI osoba, kao i uživanje podrške od strane uže ili šire društvene zajednice.

Centar za mlade KVART korisnik je zajedničkog programa Evropske unije i Vijeća Evrope „Horizontal Facility za Zapadni Balkan i Tursku 2019-2022“. Stavovi izraženi u ovom tekstu odgovornost su autora i ne predstavljaju zvanične stavove Evropske unije i Vijeća Evrope.